Jakie skutki ma faktura wystawiona przez niezarejestrowanego podatnika?
W dniu 18 maja 2011 roku Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie (dalej „NSA”) wydał wyrok w sprawie dotyczącej faktur VAT wystawianych w latach 2001 – 2002 przez podmiot niebędący podatnikiem podatku od towarów i usług (dalej „podatnik VAT”, sygn. akt I FSK 1739/2009). Znajomość omawianego wyroku NSA może okazać się pomocna dla wszystkich podatników, którzy w świetle przepisów prawnych obowiązujących do dnia 30 kwietnia 2004 r. również dokonywali obniżenia podatku należnego o podatek naliczony, wynikający z faktur wystawionych przez podmiot niebędący podatnikiem VAT.
We wskazanym wyroku, NSA powołał się na niekorzystną dla podatników uchwałę składu siedmiu sędziów NSA z dnia 29 czerwca 2009 r. (sygn. akt I FPS 7/2008), w której dokonano wykładni już nieobowiązującej ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. z 1993 r. Nr 11, poz. 50, dalej „ustawa o VAT z 1993 r.”) oraz rozporządzenia wykonawczego do ustawy o VAT z 1993 r. W uchwale tej wskazano, że podatnik nie ma prawa do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony przy nabyciu towarów i usług, wynikający z faktur wystawionych przez podmiot, który nie był zarejestrowanym podatnikiem VAT.
>>>Pobierz aktywne formularze VAT od Podatnik.info<<<
NSA podkreślił, że zarejestrowanie podatnika daje mu nie tylko uprawnienie do obniżenia własnego podatku należnego o podatek naliczony, ale również sprawia, że jest on uprawniony do wystawiania faktur VAT, dzięki którym nabywca towaru lub usługi będzie mógł odliczyć od należnego podatku podatek naliczony.
Zgodnie z powyższą uchwałą NSA, w świetle przepisów prawnych obowiązujących do 30 kwietnia 2004 r. faktura wystawiona przez podmiot niebędący zarejestrowanym podatnikiem VAT, co do zasady, nie uprawniała do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony w niej wykazany.
Z drugiej strony, warto wskazać na inne, korzystne dla podatników wyroki NSA m.in. w sprawie o sygn. akt I FSK 1015/2007. W tej sprawie, na podstawie odmiennego stanu faktycznego stwierdzono, że w przypadku, gdy przeprowadzone postępowanie podatkowe wykaże, że odliczenie podatku naliczonego przez działającego w dobrej wierze podatnika nastąpiło z faktury VAT niezarejestrowanego podatnika, to pod pewnymi warunkami należy umożliwić temu podatnikowi (nabywcy) realizację prawa do potrącenia podatku naliczonego. Powinno mieć to miejsce szczególnie wtedy, gdy podatnik VAT niezarejestrowany był obiektywnie zobligowany do wystawienia faktury VAT, lecz jedynie brak formalny rejestracji, czynił go nieuprawnionym w tym zakresie oraz przy założeniu, że podatnik ten zarejestrował się, a wykazany na fakturze podatek zadeklarował i rozliczył z organem podatkowym.
Warto przy tym przypomnieć, że również w świetle dotychczas obowiązujących przepisów powyższe niekorzystne dla podatników zasady pozostawały aktualne, gdyż jeszcze do 30 czerwca 2011 r. obowiązywał art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jednolity: Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 z późn. zm., dalej „ustawa o VAT”). Zgodnie z tym przepisem, nie stanowiły podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku, gdy sprzedaż została udokumentowana fakturami lub fakturami korygującymi, wystawionymi przez podmiot nieistniejący lub nieuprawniony do wystawiania takich faktur.
Powyższe brzmienie przepisu i jego zgodność z prawem Unii Europejskiej zakwestionował Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej „ETS”) w wyroku z dnia 22 grudnia 2010 r. (C-438/2009). ETS wskazał m.in., że państwa członkowskie nie są uprawnione do utrzymania w mocy wyłączeń prawa do odliczenia podatku VAT stosowanych w sposób ogólny do jakiegokolwiek wydatku związanego z nabyciem towarów lub usług.
Ostatecznie, w dniu 1 lipca 2011 r. weszły w życie zmiany ustawy o VAT, zgodnie z którymi z art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. a) ustawy wykreślono "lub nieuprawniony do wystawiania faktur lub faktur korygujących", dzięki czemu korzystnie dla podatników - faktura VAT otrzymana od podmiotu niezarejestrowanego jako podatnik dla potrzeb VAT daje prawo do odliczenia podatku. Dzięki powyższej zmianie, podatnik, który otrzyma fakturę potwierdzającą zrealizowaną transakcję nie będzie więc zmuszony każdorazowo sprawdzać kontrahenta w urzędzie skarbowym czy ten dopełnił obowiązku rejestracji, czy też nie.
Podsumowując, w świetle przepisów prawnych obowiązujących do dnia 30 kwietnia 2004 r. podatnik nie miał prawa do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony przy nabyciu towarów i usług, wynikający z faktur wystawionych przez podmiot, który nie był zarejestrowanym podatnikiem VAT. Powyższe zasady obowiązywały również na gruncie nowych przepisów – ustawy o VAT (aż do 30 czerwca 2011 r.), choć wielokrotnie była kwestionowana ich zgodność z prawem Unii Europejskiej. Obecnie (od 1 lipca 2011 r.) obowiązują korzystne dla podatników zasady, zgodnie z którymi faktura VAT otrzymana od podmiotu niezarejestrowanego jako podatnik dla potrzeb VAT, daje prawo do odliczenia podatku.
Aneta Wrona-Kłoczko
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna
www.szulikowski.pl
Niniejsze memorandum ma charakter wyłącznie informacyjny i jest przedmiotem praw autorskich M. Szulikowski i Partnerzy Kancelarii Prawnej.
