Kary umowne, odszkodowania, odsetki. Kiedy można je wpisać w koszty?

2014-02-19

Konieczność zapłaty kary umownej lub odszkodowania, obowiązek uiszczenia odsetek od zaległych zobowiązań czy przepadek wpłaconego zadatku lub kaucji – to dodatkowe, związane z ryzykiem gospodarczym wydatki firmowe, z którymi muszą mierzyć się przedsiębiorcy.

Warto wiedzieć, że niektóre z nich można zaliczyć do kosztów podatkowych i dzięki temu zmniejszyć obciążenie finansowe.

Niewywiązanie się z postanowień zawartej z kontrahentem umowy może wiązać się z koniecznością zapłaty przez przedsiębiorcę kary umownej lub odszkodowania. Konieczność zapłaty kary umownej powstaje wtedy, gdy strony ustaliły taki warunek w umowie. Nieco inaczej jest w przypadku odszkodowania. Konieczność jego zapłaty wynika z przepisów prawa, np. zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, jeżeli jedna strona odstępuje od umowy (zrywa umowę), to druga strona może wystąpić do sądu o odszkodowanie.

Na gruncie podatkowym istotne jest, z jakiego tytułu została zapłacona kara umowna lub odszkodowanie, gdyż od tego zależy, czy wydatek ten może stanowić koszt uzyskania przychodu. Przede wszystkim, zapłatę kary musi dać się powiązać z uzyskaniem przychodu lub zachowaniem (zabezpieczeniem) jego źródła. W przypadku kar jest to możliwe, przy czym zależy to od konkretnych okoliczności związanych z ich poniesieniem.

Aby kara rozliczona w kosztach nie została zakwestionowana podczas kontroli podatkowej, muszą zostać spełnione pewne kryteria. Rozliczone wydatki związane z karami:

• powinny być wynikiem racjonalnego i celowego działania przedsiębiorcy, a nie skutkiem zaniedbań, czy nierzetelnego działania;
• muszą mieć charakter definitywny (wartość wydatku nigdy nie zostanie przedsiębiorcy zwrócona);
• pozostają w związku z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą lub zostały poniesione w celu uzyskania, zachowania lub zabezpieczenia przychodów albo mogą mieć wpływ na wielkość osiągniętych przychodów;
• są odpowiednio udokumentowane;
• nie zostały wyraźnie wyłączone z kosztów podatkowych przez przepisy prawa.

Oczywiście, w toku prowadzenia firmy jak najbardziej pojawiają się kary spełniające te kryteria. Do przykładów zaliczają się:

• odszkodowanie lub kara umowna za rozwiązanie lub odstąpienie od umowy, jeżeli jest to działanie racjonalne i uzasadnione interesem ekonomicznym firmy (np. odstąpienie od umowy jest bardziej opłacalne finansowo ze względu na spadek popytu na towar, podwyżkę cen, wzrost kosztów, itp.);
• kara umowna za zerwanie umowy leasingowej, której kontynuacja byłaby dla przedsiębiorcy niekorzystna ekonomicznie;
• kara umowna za dostawę towaru niezgodną z treścią zamówienia;
• kara umowna z tytułu wcześniejszego zerwania umowy najmu;
• kara umowna za nieprzekazanie przez przedsiębiorcę drugiej stronie umowy określonych informacji lub dokumentów.

Oczywiście, nie każda kara może stanowić koszt. Można więc wymienić takie kary i odszkodowania, których zapłata na pewno nie stanowi kosztów. Są to m.in. kary umowne i odszkodowania z tytułu:

• wad dostarczonych towarów lub wykonanych robót czy usług (np. roboty budowlane nie zostały wykonane zgodnie z umową i przyjętymi standardami);
• zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad;
• zwłoki w usunięciu wad towarów, robót i usług.

Oczywiście należy założyć, że w razie kontroli urzędnicy szczegółowo przeanalizują związek zapłaty danej kary z przychodami firmy lub ich ewentualnym zabezpieczeniem, więc należy co do tego zachować ostrożność dokonując rozliczeń.

Odsetki i kary administracyjne nie mogą stanowić kosztów

Oprócz kar wynikających z umów na linii firma-firma, w toku prowadzenia działalności przedsiębiorcę może spotkać szereg kar ze strony państwa. Czy ich zapłata może zostać ujęta wśród kosztów uzyskania przychodów?

Pod tym względem niestety nie można liczyć na pobłażliwość państwa. Zgodnie z przepisami, kosztów uzyskania przychodu nie stanowią odsetki podatkowe od nieuregulowanych w terminie:

• składek ZUS;
• zobowiązań podatkowych;
• ceł;
• opłat za korzystanie ze środowiska;
• opłat za rekultywację gruntów.

Kosztem podatkowym nie są również nakładane na przedsiębiorców:

• grzywny i mandaty wymierzone w postępowaniu karnym, karnoskarbowym lub administracyjnym (w tym np. mandat drogowy);
• koszty związane z prowadzoną egzekucją komorniczą (w tym m.in. koszty sądowe; koszty przejazdów do sądu strony lub pełnomocnika; opłata stosunkowa pobierana przez komornika w wysokości 15% wartości wyegzekwowanych należności);
• kary nakładane za nieprzestrzeganie przepisów w zakresie ochrony środowiska;
• dodatkowe opłaty produktowe wymierzone w związku z nieprzestrzeganiem obowiązków w zakresie odzysku i recyklingu odpadów;
• dodatkowe opłaty produktowe za wprowadzenie do obrotu sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz baterii i akumulatorów przenośnych bez uiszczenia stosownej opłaty;
• kary nakładane za nieprzestrzeganie przepisów BHP przez Państwową Inspekcję Pracy;
• opłaty, które zgodnie z przepisami o cenach podlegają wpłacie do budżetu państwa;
• kwoty dodatkowych opłat wymierzone przez ZUS;
• inne opłaty sankcyjne, które zgodnie z odrębnymi przepisami podlegają wpłacie do budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Uwaga:

Inaczej niż w przypadku odsetek za zaległości podatkowe, odsetki karne naliczone w związku z opóźnieniami w płatnościach wynikających z umów z kontrahentami (np. zwłoka w zapłacie za zamówione towary czy zakupiony sprzęt) można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów, ale tylko w sytuacji gdy zostały one faktycznie zapłacone. Odsetki naliczone, ale niezapłacone lub umorzone nie stanowią już kosztu podatkowego.

Utracone wadium, zadatek, zaliczka

Zawierając umowy z kontrahentami, przedsiębiorcy często zabezpieczają swoje interesy, uzależniając zawarcie kontraktu od wpłaty zaliczki lub zadatku. Zerwanie lub niewywiązanie się z postanowień umownych wiąże się wówczas z utratą dokonanej przedpłaty. Podobne zabezpieczenia są przewidziane w postępowaniach przetargowych – w wielu przypadkach przedsiębiorca, który chce wziąć udział w przetargu musi wpłacić wadium, czyli innymi słowy kaucję. Jeżeli następnie przedsiębiorca wygra przetarg, ale odmówi podpisania umowy lub nie dopełni stosownych formalności, wpłacone wadium może przepaść.

Na gruncie podatkowym powstaje pytanie czy takie wydatki, jak zadatek, zaliczka czy wadium, które z założenia mają charakter zwrotny, ale w określonych przypadkach jednak przepadają, można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów?

Niestety, z przepisów ustawy o podatku dochodowym jednoznacznie wynika, że wydatki powstałe w wyniku straty dokonanych przedpłat (zaliczek, zadatków) w związku z niewykonaniem umowy, nie stanowią kosztu podatkowego. Co do wadium, w 2013 r. wypowiedział się Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie, również wykluczając ten wydatek z katalogu kosztów podatkowych.

Sebastian Bobrowski
Dyrektor finansowy inFakt.pl