Nowy sposób ustalania płacy minimalnej - od kiedy?

2024-09-04

Od kiedy zacznie obowiązywać nowy sposób ustalania płacy minimalnej? Rząd planuje wprowadzenie zmian, które mogą znacząco wpłynąć na wynagrodzenia milionów Polaków. Co dokładnie się zmieni i jakie będą konsekwencje dla pracowników oraz pracodawców? Sprawdźmy szczegóły nowych regulacji oraz terminy ich wprowadzenia.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przedstawiło projekt ustawy, który wprowadza kluczowe zmiany w systemie ustalenia wysokości minimalnego wynagrodzenia w Polsce. Kluczowym założeniem jest ustanowienie wartości referencyjnej na poziomie 55% prognozowanej wysokości przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Nowe regulacje mają zacząć obowiązywać od 2026 roku, a ich celem jest wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 19 października 2022 r. w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej.

Zgodnie z projektem, co roku wysokość płacy minimalnej będzie oceniana w oparciu o tę wartość referencyjną. Ministerstwo podkreśla, że Unia Europejska daje państwom członkowskim swobodę w wyborze konkretnych rozwiązań. Warto dodać, że w 2023 roku stosunek płacy minimalnej do przeciętnej wyniósł 50,3%, a na 2024 rok prognozuje się jego wzrost do 53,7%.

Resort argumentuje, że wyznaczenie wartości referencyjnej na poziomie 55% jest uzasadnione, biorąc pod uwagę aktualne trendy oraz dostępne dane statystyczne. Celem tych zmian jest stopniowe podnoszenie standardów wynagrodzeń minimalnych, przy jednoczesnym uwzględnieniu sytuacji gospodarczej. Od 2026 roku minimalne wynagrodzenie ma wynosić 55% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w kraju, a pracodawcy nie będą mogli uwzględniać nagród i dodatków w jego podstawie – wynika z przedstawionego w poniedziałek projektu ustawy. Zgodnie z dyrektywą Unii Europejskiej dotyczącą odpowiednich wynagrodzeń minimalnych, kraje członkowskie muszą ocenić adekwatność swoich minimalnych wynagrodzeń oraz wdrożyć przepisy dyrektywy do 15 listopada 2024 roku.

Niezmienny mechanizm

Projekt ustawy zachowuje obecny mechanizm ustalania minimalnego wynagrodzenia za pracę. Przepisy te nadal zapewniają coroczny wzrost płacy minimalnej, który nie może być niższy niż prognozowany na dany rok wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych. Dodatkowo, jeśli w roku negocjacji minimalne wynagrodzenie jest niższe niż od połowy wysokości przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w pierwszym kwartale tego roku, gwarantowany wzrost jest zwiększany o dwie trzecie prognozowanego wskaźnika realnego wzrostu PKB. W przypadku, gdy rzeczywisty wzrost cen w roku poprzednim odbiega od prognozowanego, ustawa przewiduje zastosowanie mechanizmu korekty, polegającego na wykorzystaniu wskaźnika weryfikacyjnego, który uwzględnia różnicę między rzeczywistym a prognozowanym wzrostem cen w odniesieniu do obowiązującej płacy minimalnej.

Jeżeli prognozowany wskaźnik cen na kolejny rok osiągnie co najmniej 105%, wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz minimalnej stawki godzinowej będzie zmieniana dwukrotnie: 1 stycznia i 1 lipca. Natomiast, gdy wskaźnik ten będzie niższy niż 105%, zmiana wysokości minimalnych gwarancji płacowych nastąpi tylko raz, 1 stycznia.

Ustalanie i coroczna waloryzacja płacy minimalnej

Zgodnie z nowymi propozycjami prawnymi, wysokość minimalnego wynagrodzenia ma być ustalana każdego roku w drodze negocjacji prowadzonych w ramach Rady Dialogu Społecznego. Rada Ministrów, podobnie jak obecnie, będzie zobowiązana przedstawić Radzie Dialogu Społecznego swoją propozycję dotyczącą wysokości minimalnej płacy oraz minimalnej stawki godzinowej na kolejny rok, najpóźniej do 15 czerwca każdego roku. Ważnym elementem nowych przepisów jest wprowadzenie orientacyjnej wartości referencyjnej, ustalonej na poziomie 55% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, która będzie służyć do corocznej oceny wysokości minimalnej płacy. Wartość ta zostanie oparta na prognozach przyjętych w projekcie ustawy budżetowej.

Dodatkowo, przynajmniej raz na cztery lata planowana jest aktualizacja minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zgodnie z definicją zawartą w słowniczku do ustawy (art. 2 pkt 1), aktualizacja minimalnego wynagrodzenia za pracę oznacza jego weryfikację, biorąc pod uwagę określone kryteria, takie jak:

• siła nabywcza minimalnego wynagrodzenia, z uwzględnieniem kosztów utrzymania,

• ogólny poziom wynagrodzeń oraz ich rozkład,

• tempo wzrostu płac,

• długoterminowe poziomy produktywności w kraju i ich zmiany,

• stosunek wysokości minimalnego wynagrodzenia do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, publikowanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Zmiany w wynagrodzeniach

Projekt ustawy wprowadza również istotne zmiany dotyczące definicji minimalnego wynagrodzenia. Zgodnie z nowymi przepisami, minimalna pensja będzie obejmować jedynie wynagrodzenie zasadnicze, bez uwzględniania dodatków, premii czy nagród. Wysokość wynagrodzenia zasadniczego pracownika zatrudnionego w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Ministerstwo twierdzi, że takie rozwiązanie przywróci właściwe znaczenie dodatkom, które obecnie często są wykorzystywane do uzupełniania wynagrodzenia do poziomu płacy minimalnej. Zmiana ta ma na celu stworzenie bardziej sprawiedliwego i przejrzystego systemu ustalania minimalnego wynagrodzenia oraz przywrócenie motywacyjnej funkcji różnym składnikom wynagrodzenia, takim jak dodatek funkcyjny, premie, nagrody czy dodatki specjalne. Obecnie te elementy często jedynie podnoszą pensję do poziomu płacy minimalnej, tracąc swoje pierwotne znaczenie jako formy nagradzania pracowników za ich doświadczenie zawodowe, pełnienie dodatkowych funkcji czy osiągnięte wyniki w pracy.

Co jeszcze ulegnie zmianie?

• Nowelizacja podkreśla większe zaangażowanie zarówno pracowników, jak i pracodawców w procesie ustalania i aktualizacji płacy minimalnej. Celem jest wypracowanie kompromisu, który uwzględni potrzeby obu stron.

• Doprecyzowanie obliczania wskaźnika weryfikacyjnego.

• Okresowe aktualizacje: ustawa wymaga, aby płaca minimalna była aktualizowana przynajmniej raz na cztery lata.

• Zmiany w zakresie terminu wypłaty wynagrodzenia wynikającego z minimalnej stawki godzinowej.

• Zaostrzenie kar za naruszenie przepisów: wprowadzono nowy typ przestępstwa oraz wykroczenia związane z naruszeniem prawa pracownika do minimalnego wynagrodzenia. Przewidziane jest także naliczanie odsetek za opóźnienia w wypłacie wynagrodzeń. Surowsze kary mają na celu skuteczniejsze zwalczanie nieuczciwych praktyk pracodawców i lepszą ochronę praw pracowników.

• Wprowadzenie wartości referencyjnej: będzie ona używana jako punkt odniesienia do oceny adekwatności wysokości płacy minimalnej.

• Nowe obowiązki informacyjne: Polska będzie zobowiązana do przesyłania do Unii Europejskiej co dwa lata raportów zawierających informacje o płacy minimalnej, w tym o jej aktualnym poziomie oraz odsetku pracowników, których dotyczy.

• Zmiany w terminie wypłaty wynagrodzenia z minimalnej stawki godzinowej: projekt przewiduje podwyższenie kar za zaniżanie wynagrodzenia wynikającego z minimalnej stawki godzinowej oraz wprowadzenie kar za niewypłacanie wynagrodzenia wynikającego z tej stawki.

Zaostrzenie kar za naruszenie przepisów dla pracodawców

Twórcy projektu przewidują, że te zmiany mogą wpłynąć na rynek pracy. Z jednej strony istnieje ryzyko, że wyższe koszty mogą skłonić niektórych pracodawców do redukcji zatrudnienia, co mogłoby dotknąć przede wszystkim osoby o niskich kwalifikacjach. Z drugiej strony nowe przepisy mogą zachęcić do inwestowania w automatyzację i innowacje, co w dłuższym okresie mogłoby poprawić produktywność.

Projekt zakłada także surowsze kary dla pracodawców nieprzestrzegających przepisów o płacy minimalnej. Grzywna ma zostać podniesiona z obecnego przedziału 1000-30 000 zł do 1500-45 000 zł. Dodatkowo nowelizacja przewiduje naliczanie odsetek za nieterminowe wypłaty wynagrodzeń pracownikom. Odsetki te mają być naliczane przez pracodawcę od dnia następującego po dniu upływu terminu wypłaty wynagrodzenia za pracę i wypłacane łącznie z wypłatą tego wynagrodzenia. W przypadku, gdy stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie ustalane zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego.

MRPiPS planuje także wprowadzenie do kodeksu karnego nowego przestępstwa polegającego na niewypłacaniu wynagrodzenia przez okres co najmniej trzech miesięcy. Proponuje się dodanie nowego paragrafu 1b do art. 218 k.k., zgodnie z którym osoba zobowiązana do wypłaty wynagrodzenia, która nie spełnia tego obowiązku przez co najmniej trzy miesiące, będzie podlegała karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do dwóch lat. Planowane jest, aby nowa ustawa weszła w życie 15 listopada 2024 roku.

Ministerstwo szacuje, że wdrożenie nowych przepisów będzie kosztować sektor finansów publicznych około 7,5 miliarda złotych do 2033 roku. Celem tych zmian jest nie tylko dostosowanie polskich regulacji do wymogów unijnych, ale także zapewnienie bardziej sprawiedliwego i przejrzystego systemu wynagrodzeń w kraju.

Od kiedy obowiązywać będą nowe zasady płacy minimalnej?

Zgodnie z projektem, do 31 grudnia 2025 roku będą obowiązywać przepisy określające wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz minimalnej stawki godzinowej na 2025 rok, ogłoszone w oparciu o obecną ustawę o minimalnym wynagrodzeniu za pracę lub na podstawie odpowiedniego rozporządzenia wydanego na podstawie tej ustawy. Nowe regulacje będą stosowane przy ustalaniu wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę na 2026 rok. Warto obserwować postępy prac nad nowelizacją ustawy o minimalnym wynagrodzeniu, aby być na bieżąco z wprowadzanymi zmianami i ich możliwym wpływem na polski rynek pracy.