Rada Fiskalna - nowa instytucja od 2026 roku

2024-11-18

Od 2026 roku w Polsce rozpocznie działalność nowa instytucja finansowa – Rada Fiskalna. Jej powołanie ma na celu wzmocnienie kontroli nad polityką budżetową państwa oraz zapewnienie większej stabilności finansowej. Rada Fiskalna ma za zadanie monitorowanie i ocenę kondycji finansów publicznych, w tym zgodności planów budżetowych z ustalonymi regułami fiskalnymi oraz celami polityki gospodarczej. Przeanalizujmy, jak będzie działać Rada Fiskalna, jakie są jej główne zadania, a także w jaki sposób wpłynie na system finansowy Polski.

W dniu 22 października 2024 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o Radzie Fiskalnej. Rada Fiskalna będzie od 2026 roku niezależną instytucją o charakterze ekspercko-doradczym, która ma służyć poprawie transparentności finansów publicznych. Ustawa o Radzie Fiskalnej dostosowuje polskie prawo do reformy zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej, która weszła w życie 30 kwietnia 2024 r.

Czym jest Rada Fiskalna?

Rada Fiskalna to organ doradczo-nadzorczy, który ma za zadanie kontrolę finansów publicznych i nadzór nad realizacją polityki budżetowej państwa. Powstanie Rady Fiskalnej w Polsce wynika z potrzeby stworzenia instytucji, która mogłaby niezależnie oceniać politykę fiskalną rządu oraz zapewniać transparentność i stabilność finansów państwa. W wielu krajach europejskich takie organy już funkcjonują, dostarczając rządom rekomendacji i analiz oraz pomagają w zachowaniu dyscypliny budżetowej.

Dlaczego powstanie Rada Fiskalna?

Pomysł stworzenia Rady Fiskalnej wynika z potrzeby lepszej kontroli nad finansami publicznymi oraz chęci dostosowania polskiego systemu do międzynarodowych standardów zarządzania finansami państwa. Rada Fiskalna będzie odpowiedzialna za nadzór nad wydatkami i dochodami budżetu państwa oraz za monitorowanie sytuacji gospodarczej i fiskalnej kraju. Powstanie takiej instytucji wynika również z rekomendacji Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) oraz Komisji Europejskiej, które podkreślają potrzebę posiadania niezależnych instytucji kontrolnych w krajach Unii Europejskiej. Powstanie Rady Fiskalnej wynika z unijnych regulacji, które wymagają od krajów członkowskich posiadania niezależnych instytucji fiskalnych. Polska pozostaje jedynym państwem UE, które jeszcze nie wdrożyło takiej jednostki.

Główne zadania Rady Fiskalnej

Rada Fiskalna będzie pełnić wiele kluczowych funkcji, które mają pomóc w utrzymaniu równowagi budżetowej oraz monitorowaniu stabilności finansowej państwa. Główne zadania Rady Fiskalnej będą polegały na:

• Opiniowaniu prognoz makroekonomicznych wykorzystywanych na potrzeby opracowania projektu ustawy budżetowej oraz projektu średniookresowego planu budżetowo-strukturalnego.

• Opiniowaniu zgodności projektu ustawy budżetowej z krajowymi i unijnymi regułami fiskalnymi.

• Ocenie zgodności, spójności i efektywności ram budżetowych.

• Na wniosek Ministra Finansów, opiniowaniu projektów dokumentów rządowych w zakresie ich oddziaływania na stabilność finansów publicznych i sytuację makroekonomiczną kraju.

Rada będzie regularnie analizować politykę budżetową, oceniać jej zgodność z założeniami i regułami fiskalnymi oraz kontrolować, czy nie prowadzi ona do nadmiernego zadłużenia państwa. Jednym z kluczowych zadań Rady będzie sporządzanie raportów i analiz dotyczących sytuacji finansowej państwa oraz projektów budżetowych. Dokumenty te będą publicznie dostępne, co zwiększy transparentność finansów publicznych. Rada Fiskalna będzie wydawała rekomendacje dotyczące polityki fiskalnej, które rząd będzie musiał brać pod uwagę przy opracowania projektu ustawy budżetowej. Rekomendacje te będą miały charakter doradczy, ale mogą mieć istotny wpływ na kształtowanie polityki budżetowej. Ponadto Rada będzie czuwać nad tym, aby rząd realizował politykę budżetową zgodnie z ustalonymi regułami fiskalnymi, co pomoże w zachowaniu stabilności finansowej państwa. Rada Fiskalna będzie monitorować potencjalne zagrożenia dla stabilności finansowej państwa, takie jak nadmierny wzrost długu publicznego czy deficyt budżetowy i formułować wnioski o ograniczenie tych ryzyk.

Rada Fiskalna od 2026 roku

Rada Fiskalna ma rozpocząć swoje funkcjonowanie w 2026 roku, a jej struktury organizacyjne, w tym Biuro Rady, które będzie zapleczem analitycznym i administracyjnym Rady Fiskalnej, będą powstawać w 2025 roku. Wtedy również zostaną wybrani jej członkowie.

Nowa instytucja będzie miała 14 dni na przedstawienie swoich opinii dotyczących finansów publicznych. Jeśli Minister Finansów nie dostosuje się do zaleceń Rady, będzie zobowiązany w ciągu dwóch miesięcy uzasadnić swoje decyzje. Rada Fiskalna otrzyma również prawo do wnioskowania o dostęp do informacji od jednostek sektora instytucji rządowych, które mogą być niezbędne do wykonywania jej zadań. Dodatkowo będzie publikować swoje dokumenty oraz aktywnie uczestniczyć w debacie publicznej na temat finansów publicznych.

Rada będzie się składała z 7 niezależnych ekspertów i praktyków. Jej członkowie będą wybierani przez:

• Prezydenta RP,

• Prezesa NIK,

• Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich,

• Ministra Finansów,

• Stronę pracowników Rady Dialogu Społecznego,

• Stronę pracodawców Rady Dialogu Społecznego,

• Stronę samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Przedstawicielami Rady Fiskalnej będą mogły zostać osoby posiadające minimum dziesięcioletnie doświadczenie w dziedzinie finansów publicznych, makroekonomii lub zarządzania finansami jednostek sektora finansów publicznych, co najmniej tytuł zawodowy magistra oraz spełniające wysokie wymagania dotyczące niezależności, w tym na 5 lat przed powołaniem na członka Rady:

• niesprawowanie mandatu posła, senatora czy posła do Parlamentu Europejskiego,

• niebycie członkiem Komisji Europejskiej,

• niezajmowanie kierowniczych stanowisk państwowych,

• niebycie członkiem partii politycznej,

• nieprowadzenie zawodowej działalności lobbingowej.

Jak będzie działać Rada Fiskalna?

Rada Fiskalna będzie działała jako niezależna instytucja, co oznacza, że jej praca będzie wolna od wpływów politycznych. Powoływanie członków Rady oraz określenie jej kompetencji i obowiązków będą uregulowane ustawowo. Rada ma składać się z ekspertów w dziedzinie finansów publicznych, ekonomii i prawa, co zagwarantuje wysoką jakość analiz i rekomendacji. Przewodniczący Rady Fiskalnej zostanie wybrany poprzez czteroetapową, otwartą procedurę.

W ramach swojej działalności Rada Fiskalna będzie ściśle współpracować z Ministerstwem Finansów, Narodowym Bankiem Polskim oraz innymi instytucjami publicznymi, aby uzyskać dostęp do pełnych i aktualnych danych gospodarczych. Rada będzie również publikować swoje raporty i analizy, co ma zapewnić większą transparentność sytuacji finansowej państwa.

Korzyści wynikające z powstania Rady Fiskalnej

Powołanie Rady Fiskalnej wiąże się z szeregiem korzyści, które mogą znacząco poprawić jakość zarządzania finansami publicznymi w Polsce. Do najważniejszych zalet należą:

1. Zwiększona transparentność finansów publicznych – regularne raporty i analizy publikowane przez Radę Fiskalną będą publicznie dostępne, co zapewni społeczeństwu pełniejszy obraz sytuacji budżetowej państwa.

2. Lepsza kontrola nad długiem publicznym – Rada Fiskalna, monitorując politykę budżetową, będzie mogła zwrócić uwagę na zbyt wysokie wydatki lub ryzyko nadmiernego zadłużenia, co pomoże uniknąć kryzysów finansowych.

3. Wzrost zaufania inwestorów i instytucji międzynarodowych – istnienie niezależnej instytucji monitorującej finanse publiczne zwiększy wiarygodność Polski na arenie międzynarodowej, co może sprzyjać lepszym warunkom finansowania zewnętrznego i większej stabilności gospodarczej.

4. Długoterminowe planowanie finansowe – dzięki rekomendacjom Rady Fiskalnej, rząd będzie mógł bardziej odpowiedzialnie planować wydatki i dochody, co pomoże w osiągnięciu zrównoważonego budżetu w dłuższej perspektywie.

Wyzwania związane z działalnością Rady Fiskalnej

Choć powstanie Rady Fiskalnej niesie ze sobą wiele korzyści, instytucja ta będzie musiała stawić czoła również pewnym wyzwaniom:

1. Zachowanie niezależności – Rada Fiskalna musi być instytucją całkowicie niezależną od rządu, aby jej rekomendacje i analizy były wiarygodne. Istnieje jednak ryzyko, że polityczne naciski mogą ograniczać jej swobodę działania.

2. Dostęp do aktualnych danych – praca Rady Fiskalnej wymaga dostępu do bieżących i pełnych danych finansowych i gospodarczych, co może być wyzwaniem w przypadku ograniczeń związanych z administracją publiczną.

3. Wpływ na politykę budżetową – rekomendacje Rady Fiskalnej będą miały charakter doradczy, więc ich wdrożenie zależy od woli rządu. Jeśli rząd nie będzie brał ich pod uwagę, praca Rady może nie przynieść oczekiwanych efektów.

4. Odpowiedzialność za stabilność finansową – choć Rada Fiskalna będzie pełnić funkcję doradczą, jej zadaniem jest monitorowanie finansów publicznych, a ewentualne ryzyka związane z sytuacją budżetową mogą negatywnie wpływać na jej wiarygodność.

Rada Fiskalna a stabilność finansowa Polski

Powstanie Rady Fiskalnej jest krokiem w stronę bardziej odpowiedzialnego zarządzania finansami publicznymi w Polsce. Dzięki niezależnemu nadzorowi nad budżetem, Polska może zyskać większą stabilność gospodarczą i zaufanie międzynarodowych inwestorów. Rada Fiskalna pomoże rządowi w realizacji polityki fiskalnej zgodnie z ustalonymi regułami, co przyczyni się do utrzymania równowagi finansowej państwa i ograniczenia ryzyk związanych z nadmiernym zadłużeniem.

Podsumowanie – Rada Fiskalna jako gwarancja odpowiedzialnej polityki fiskalnej

Rada Fiskalna, która rozpocznie działalność w 2026 roku, ma szansę stać się kluczowym organem w polskim systemie finansowym. Jej zadania, obejmujące analizę polityki budżetowej, rekomendacje oraz nadzór nad przestrzeganiem reguł fiskalnych, mają pomóc w utrzymaniu stabilności finansowej państwa.