Czynny żal, co to?

2023-01-11

Może się zdarzyć, że podczas rozliczenia z urzędem skarbowym dojdzie do pomyłki. Czynny żal daje możliwość złożenia dobrowolnego zawiadomienia do właściwego urzędu skarbowego o popełnieniu czynu zabronionego, co pozwala uniknąć konsekwencji. Od 1 stycznia 2023 r. wraz ze wzrostem minimalnego wynagrodzenia wzrosły grzywny za uchybienia skarbowe. Co zmieni się dla podatników?

Co to jest czynny żal?

Czynny żal to dobrowolne przyznanie się do naruszenia przepisów podatkowych. Pomaga uniknąć kary za naruszenie przepisów prawa podatkowego, jeżeli spełnia wszystkie ustawowe przesłanki do jego zastosowania. Czynny żal powinien uwzględniać istotne okoliczności czynu zabronionego. Dotyczy to w szczególności wskazania osób współdziałających w jego popełnieniu. W zależności od szkodliwości czynu zabronionego może to być klasyfikowane jako przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Aby uniknąć przykrych konsekwencji, mamy możliwość złożenia czynnego żalu. Dodatkowo należy dopełnić obowiązków, w tym uiścić w całości zobowiązanie, którego nie uregulowaliśmy.

W Kodeksie Karnym Skarbowym art. 16 § 1. czytamy, że: Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

Czynny żal, zmiany w 2023 roku

Wysokość kar grożących za przestępstwa i wykroczenia skarbowe zależna jest od wysokości obowiązującego w czasie ich popełnienia minimalnego wynagrodzenia za pracę. W 2023 r. będą dwie podwyżki tej pensji. Od 1 stycznia 2023 r. wynosi ona 3 490 zł, a od 1 lipca 2023 r. wzrośnie do 3 600 zł.

O tym, czy mamy do czynienia z przestępstwem skarbowym czy wykroczeniem, decyduje kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej. Czyn, w wyniku którego kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej nie przekracza 5-krotnośći wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, jest wykroczeniem skarbowym. Naruszenie prawa skutkujące wyższymi uszczupleniami stanowi przestępstwo skarbowe. Od 1 stycznia 2023 r. granica pomiędzy wykroczeniem, a przestępstwem skarbowym wynosi 17 450 zł, a od 1 lipca 2023 r. wzrośnie do 18 000 zł.

Kary za wykroczenia skarbowe w 2023 roku

Wykroczenie skarbowe podlega grzywnie określanej w granicach od jednej dziesiątej do 20-krotności minimalnego wynagrodzenia. Wobec powyższego w pierwszej połowie 2023 r. grzywna za wykroczenie skarbowe nakładana przez urzędników skarbówki wynosi od 349 zł do 69 800 zł, a w drugiej połowie roku wyniesie od 360 zł do 72 000 zł. Co istotne, wymierzając karę grzywny, bierze się pod uwagę stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy oraz jego dochody i możliwości zarobkowe.

Kary za przestępstwa skarbowe w 2023 roku

Karami za przestępstwa skarbowe mogą być: kara grzywny w stawkach dziennych, kara ograniczenia wolności, a nawet kara pozbawienia wolności.

Kara grzywny ustalana jest w stawkach dziennych - najniższa to 10, a najwyższa 720. Stawka dzienna nie może być niższa od 1/30 minimalnego wynagrodzenia, ani przekraczać 400-krotności tej części. Również w tym przypadku, ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

Przez pierwsze półrocze 2023 r. najniższa stawka dzienna wynosi 116,33 zł, a najwyższa 46 532 zł. W drugiej połowie roku będzie to od 120 zł do 48 000 zł. Maksymalna grzywna za przestępstwo skarbowe w pierwszej połowie roku wynosi 33 503 040 zł, a w drugiej może sięgać aż do 34 560 000 zł.

Kiedy można skorzystać z czynnego żalu

Podatnik będący sprawcą przestępstwa lub wykroczenia skarbowego może złożyć czynny żal, w szczególności jeśli:

• nie złożył zeznania podatkowego w terminie
• nierzetelnie prowadził księgi rachunkowe
• nierzetelnie wystawiał faktury
• nie zapłacił lub zapłacił nieodpowiedni podatek dochodowy (PIT lub CIT) lub podatek VAT
• bezprawnie stosował obniżone stawki VAT
• bezprawnie stosował zwolnienie VAT
• zataił przed organem podatkowym prawdziwe rozmiary prowadzonej działalności gospodarczej
• wyłudził zwrot należności celnej
• wyłudził pozwolenie celne. 

Ile czasu na złożenie czynnego żalu?

Kodeks karny skarbowy nie określa konkretnego terminu, w jakim musi wpłynąć czynny żal do Urzędu Skarbowego. Aby jednak był skuteczny musimy go złożyć do momentu, zanim organ ścigania powziął wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, bądź też do rozpoczęcia przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Czy zawsze czynny żal chroni przed karą?

Kodeks karny skarbowy uwzględnia okoliczności, w których zawiadomienie nie zostanie uwzględnione przez organ podatkowy. Stanie się tak w przypadku, jeżeli przed złożeniem czynnego żalu, zostanie podjęta jakakolwiek czynność urzędowa. Innymi słowy oznacza to, że już samo rozpoczęcie sprawdzania poprawności złożonych deklaracji unieważni czynny żal.

Czynny żal będzie bezskuteczny w sytuacji, jeżeli podatnik:

• został już wezwany w związku z popełnionym czynem zabronionym, a organy podatkowe udokumentowały już popełnienie przestępstwa skarbowego;
• po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, na przykład przeszukania, czynności sprawdzającej lub jest w trakcie kontroli zmierzającej do ujawnienia czynu zabronionego (chyba, że w jej wyniku nie ujawniono podstaw do wszczęcia postępowania);
• zorganizował grupę bądź nakłaniał inną osobę w celu popełnienia przestępstwa skarbowego.

Pomimo że, czynny żal chroni przed karami, nie zwalnia z obowiązku uregulowania powstałych zaległości i odsetek. Te powinności muszą zostać dopełnione jak najszybciej, na przykład w dniu, w którym składamy czynny żal, i najpóźniej w terminie wyznaczonym przez urząd skarbowy. Termin zapłaty uszczuplonej należności publicznoprawnej powinien być wyznaczony przez organ, który zobowiązany jest wziąć pod uwagę sytuację majątkową sprawcy oraz wysokość uszczuplonej należności, tak aby wykonanie obowiązku zapłaty było możliwe.

Co napisać w czynnym żalu?

Nie ma określonego wzoru, jak powinien wyglądać akt czynnego żalu. Można jednak wyodrębnić informacje, które powinny znaleźć się w takim zawiadomieniu:

• miejscowość i data,
• dane osobowe podatnika,
• adresat zawiadomienia,
• najważniejsze informacje o okolicznościach popełnienia czynu zabronionego,
• wskazanie osób, które przyczyniły się do popełnienia czynu zabronionego,
• informacja o naprawieniu wykroczenia skarbowego, a jeśli nie to, w jakim terminie podatnik zobowiązuje się do jego naprawienia (np. złożenie zaległej deklaracji lub uregulowanie podatku wraz z odsetkami),
• podpis wnioskodawcy.

Do czynnego żalu należy również dołączyć potwierdzenie zapłaty opłacenia wymaganej należności lub przedmioty podlegające obowiązkowi, które nie zostały dopełnione, np. deklaracja roczna PIT .

Ważne! Czynny żal składa ten, kto jest odpowiedzialny za niedopełnienie obowiązków podatkowych. Może to być np. biuro księgowe albo zarząd. Wówczas podpisy składają wszyscy, którzy nie dopełnili obowiązku.

Formy czynnego żalu

Czynny żal można złożyć podczas wizyty w urzędzie (ustnie do protokołu), listownie lub elektronicznie. Pismo wysłane przez internet musi być podpisane podpisem kwalifikowanym. Składa się go do urzędu skarbowego, w którym się rozliczamy, inspektora kontroli skarbowej lub urzędu celnego.

Rozpatrzenie czynnego żalu

Po rozpatrzeniu naszego zawiadomienia, organ ścigania może podjąć następujące decyzje:

• uznanie czynnego żalu za skuteczny - naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego nie będzie o tym informował w osobnym piśmie. W takim przypadku naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego odstąpi od nałożenia kary za niedopełnienie obowiązków podatkowych lub obowiązków celnych. W pewnych sytuacjach organ może wskazać nowe terminy, w których należy zrealizować obowiązki których nie dopełniliśmy,
• uznanie czynnego żalu za nieskuteczny - jeżeli zaszły okoliczności wskazane w ustawie. W przypadku uznania przez naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celno-skarbowego, że czynny żal jest nieskuteczny, prowadzone jest postępowanie na zasadach ogólnych, określonych wg Kodeksu karnego skarbowego.

Ustawa nie określa terminów procesowych właściwych dla rozpatrzenia zawiadomienia o popełnieniu czynu zabronionego.

Kiedy nie trzeba składać czynnego żalu?

Wraz ze zmianami wprowadzonymi przez Polski Ład od 1 stycznia 2022 roku możliwe jest złożenie korekty Jednolitego Pliku Kontrolnego bez czynnego żalu. Osoby, które złożą korektę deklaracji lub części ewidencyjnej przed upływem okresu powstania zobowiązania podatkowego, będą zwolnione z odpowiedzialności. Zakładając, że podatnik zauważył błędy w deklaracji podatkowej oraz dokonał jej korekty.