Czynny żal podatnika – kto może skorzystać i w jaki sposób?
Przeoczenie terminu zapłaty podatku, rozliczenie błędnego kosztu, czy też niezłożenie deklaracji podatkowej na czas – to przykładowe powody do ukarania podatnika. Kara może być dotkliwa, ale można jej uniknąć.
Przepisy Kodeksu Karnego Skarbowego przewidują bowiem możliwość uniknięcia odpowiedzialności przy spełnieniu ustawowych warunków. Informacja składana w takiej sytuacji jest potocznie określana czynnym żalem.
Czynny żal, czyli zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego
Czynny żal jest sposobem na uniknięcie kary za wykroczenie lub przestępstwo skarbowe opisanym w Kodeksie Karnym Skarbowym w art. 16, mimo że nazwa „czynny żal” w tym artykule nie pada. W przepisach instytucja czynnego żalu nazwana jest zawiadomieniem organu podatkowego o popełnieniu czynu zabronionego.
Przedsiębiorca wykorzystując instytucję czynnego żalu unika odpowiedzialności karno-skarbowej, czyli nie zostanie nałożony na niego mandat lub kara, a sprawa nie trafi do sądu. Oczywiście złożenie zawiadomienia nie zwalnia go z konieczności zapłaty podatków lub innych zobowiązań publicznoprawnych, których dotyczy, wraz z odsetkami w przypadku zapłaty tych należności po terminie.
Zawiadomienie jest stosowane w przypadku dokonania czynu zabronionego zgodnie z przepisami kodeksu. Do takich czynów należą m.in.:
- złożenie deklaracji podatkowej po terminie,
- spóźniona zapłata podatku,
- niedotrzymanie terminów zawiadomienia organów o prowadzeniu działalności gospodarczej lub rozpoczęcia ewidencji przy pomocy kas fiskalnych,
- spóźniona rejestracja do VAT,
- nieprowadzenie księgowości lub prowadzenie jej w sposób nierzetelny.
Co istotne, czynny żal mogą stosować zarówno przedsiębiorcy, jak i osoby nieprowadzące działalności gospodarczej. Może on dotyczyć różnego rodzaju czynów związanych z dopełnianiem obowiązków na rzecz fiskusa.
Warunki korzystania z czynnego żalu
Aby złożenie czynnego żalu było skuteczne, czyli faktycznie chroniło przed karą (inną niż odsetki, przed którymi czynny żal nie może ochronić) trzeba spełnić warunki, które przewidział fiskus. Zawiadomienie jest skuteczne jeżeli:
- organ podatkowy nie wie o popełnieniu wykroczenia lub przestępstwa skarbowego,
- nie są prowadzone czynności kontrolne w zakresie, którego dotyczy czynny żal,
- zostały uregulowane zaległości publiczno-prawne w terminie ustalonym z urzędem.
Zwykle zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego składa się po prostu wraz z wykonaniem danej czynności, czyli np. złożeniem zaległej deklaracji lub zapłatą podatku.
W przypadku, gdy u przedsiębiorcy jest prowadzona kontrola skarbowa lub czynności sprawdzające nie można składać czynnego żalu dotyczącego ich zakresu. Złożenie czynnego żalu nie pomoże również w przypadku, kiedy urząd wie o niedopełnieniu obowiązków przez podatnika, np. po otrzymaniu zawiadomienia o niezłożeniu deklaracji lub niezapłaceniu podatku.
Ponadto, czynnego żalu nie mogą zastosować osoby, które:
- kierowały wykonaniem czynu zabronionego, czyli czyn został popełniony z premedytacją,
- wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, zlecają jej wykonanie czynu zabronionego,
- kierują grupą albo związkiem, które mają na celu popełnienie przestępstwa,
- nakłaniały inne osoby do popełnienia czynu zabronionego w celu przeniesienia na nie odpowiedzialności za ten czyn.
Oczywiście, oprócz tych kryteriów, są także warunki formalne, których także trzeba dopełnić, aby „czynny żal” odniósł skutek.
Wymogi formalne związane ze złożeniem czynnego żalu
Zgodnie z przepisami złożenie oświadczenia o popełnieniu czynu zabronionego można dokonać w formie pisemnej lub oświadczenia ustnego do protokołu. W obu przypadkach nie wymaga to wnoszenia jakiejkolwiek opłaty. Przepisy nie określają ani formularzy, ani wzorów zawierających ścisłe kryteria formalne wyglądać czynny żal. Na pewno jednak zawiadomienie musi zawierać opis zaniechania (czynu zabronionego), którego dotyczy oraz:
- okoliczności popełnienia czynu,
- informacje o osobach, które współdziałały przy popełnieniu wykroczenia lub przestępstwa.
Przez „okoliczności” należy rozumieć także ewentualne powody wpływające na popełnienie czynu zabronionego. Może to być zarówno przeoczenie, jak też zdarzenia losowe np. choroba, czy wypadek.
Czynny żal to nie wszystko
Nie można zapomnieć o tym, że sam czynny żal nie wystarczy, gdyż składa się go niejako dodatkowo, oprócz dopełnienia tych niedopełnionych obowiązków, o których podatnik informuje fiskus. Co za tym idzie, wraz z czynnym żalem (lub przed złożeniem czynnego żalu) trzeba np. złożyć zaległą deklarację, uregulować zaległy podatek dochodowy, zarejestrować się do VAT i zapłacić zaległy VAT, zacząć prowadzić KPiR lub poprawić błędy w księdze, zakupić kasę fiskalną i dopełnić obowiązków, które jej dotyczą, itd.
Sebastian Bobrowski
Dyrektor Finansowy inFakt
