Inflacja. Co to jest?

2023-02-02

W ostatnim czasie w Polsce bardzo dużo mówi się o rosnącej inflacji. Określenia tego najczęściej używamy w stosunku do coraz wyższych cen w sklepach czy w usługach. Przez inflację za te same pieniądze możemy kupić mniej. O co dokładnie chodzi w tym zjawisku i na czym ono polega?

W ubiegłym roku w Polsce ekonomiści regularnie informowali o najwyższym poziomie inflacji od lat. Według najnowszych danych Głównego Urzędu Statystycznego w styczniu inflacja w Polsce wyniosła 17,2 proc. rok do roku. Najwyższy odczyt miał miejsce w październiku 2022 roku i wyniósł 17,9 proc. Dla porównania warto dodać, że w 2018 roku inflacja wynosiła 1,6 proc.

Takie dane są dowodem na to, że obecnie w Polsce inflacja jest na bardzo wysokim poziomie. Warto jednak zaznaczyć, że współcześnie z tym zjawiskiem zmaga się większość świata.

Inflacja. Co to jest?

W gospodarce rynkowej ceny towarów i usług ciągle się zmieniają: jedne rosną, inne maleją. Inflacja to zjawisko, które polega na postępującym wzroście przeciętnego poziomu cen. Obejmuje także wzrost kosztów produkcji. Siła nabywcza pieniądza maleje, bo jest ich więcej w obiegu. Kiedy dochodzi do inflacji, konsument może za tę samą kwotę kupić coraz mniej towaru czy usług. W gospodarce inflacja przejawia się wzrostem cen. Jednak warto zaznaczyć, że chodzi o powszechny wzrost cen towarów i usług.

Przeciwieństwem inflacji jest deflacja, która powoduje wzrost wartości pieniądza.

Inflacja a rola NBP

Kontrolę nad rozmiarem inflacji w kraju sprawują banki centralne oraz Ministerstwo Finansów. W Polsce odpowiedzialnymi za utrzymaniem stabilnego poziomu cen jest Rada Polityki Pieniężnej (RPP), organ Narodowego Banku Polskiego (NBP). Instytucje te mają wpływ na podaż pieniądza. Dzięki temu mogą one wyznaczać poziom inflacji, taki, który chcą osiągnąć i dostosowują do niego swoje działania. Takie działania polegające na sterowaniu stopą procentową w celu utrzymania pożądanego poziomu inflacji nazywa się polityką monetarną. Za średniookresowy cel inflacyjny przyjmuje się wzrost cen o 2,5 proc. w skali roku.  Dopuszcza się odchylenie wynoszące półtora punktu procentowego w górę lub dół. Optymalny poziom inflacji w Polsce zawiera się między 1,5% a 3,5%.

Przyczyny inflacji

Na wzrost inflacji wpływa wiele czynników, wśród nich wymienić można:

• niezrównoważony budżet państwa,

• polityka stóp procentowych,

• przeinwestowanie gospodarki (czyli rządowe wydatki przewyższają wpływy),

• nadmierna akcja kredytowa banków,

• szybszy wzrost płac w stosunku do wydajności pracy,

• wadliwa struktura gospodarki;

• monopolizacja gospodarki.

Do powyższych dochodzi również długofalowy wzrost ceny ropy naftowej. Wyższa cena paliwa wpływa na bardzo wiele gałęzi gospodarki, ponieważ większość towarów musi zostać przetransportowana z miejsca na miejsce. Innym przykładem mogą być zmiany klimatyczne, w tym susze, które wpływają na wzrost cen żywności.

Nie bez znaczenia dla inflacji była pandemia koronawirusa – zamrożenie gospodarek, wpuszczenie do obiegu nowych pieniędzy, tarcze antykryzysowe itd. W ostatnim czasie również konflikt rosyjsko-ukraiński wpływa na stan gospodarki m.in. niepewność Polaków, która skutkowała tym, że wymienia się walutę na bardziej pewną, dodatkowo wstrzymuje się inwestycje w związku z niepewnymi czasami.

Jak się mierzy poziom inflacji?

Miarą inflacji jest wskaźnik cen konsumpcyjnych CPI (z ang.: consumer price index). Te wskaźniki są obliczane przez urzędy statystyczne różnych krajów na ich potrzeby, dlatego mogą się różnić pomiędzy sobą. Są one jednak uznawane jako podstawowe zasady metodologiczne wyznaczone przez ONZ.

Kraje członkowskie Unii Europejskiej od 1997 roku zharmonizowały wskaźnik cen konsumpcyjnych, zwany HICP.  W związku z tym wszystkie kraje Unii mają obowiązek obliczać go według tej samej, jednej metody. Dzięki temu łatwiej jest porównać dane kraje ze sobą. Zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych jest również obliczany przez polski Główny Urząd Statystyczny, a następnie przesyłany do Eurostatu.

Koszyk konsumpcyjny

CPI jest szacowany na podstawie zmian cen, które dotyczą określonych dóbr służących do zaspokajania potrzeb w gospodarstwie domowym. Lista tych towarów jest regularnie weryfikowana, po to, aby jak najlepiej dostosować się do aktualnych potrzeb konsumpcyjnych ludności. Wszystkie dobra, które nabyły gospodarstwa domowe w danym roku tworzą tzw. koszyk konsumpcyjny.

Na inflację mają przy tym wpływ takie kategorie dóbr z koszyka inflacyjnego jak:

• żywność i napoje bezalkoholowe,

• napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe,

• odzież i obuwie,

• użytkowanie mieszkania i nośniki energii,

• wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstw domowych,

• zdrowie,

• transport,

• łączność,

• rekreacja i kultura,

• edukacja,

• restauracje i hotele,

• inne towary i usługi.

Każda pozycja w tym koszyku ma przypisaną cenę, która z czasem ulega zmianie. Porównując całkowitą wartość koszyka w danym miesiącu i w miesiącu analogicznym w poprzednim roku oblicza się roczną stopę inflacji. Tak wyliczona inflacja nazywa się inflacją konsumencką.

Wyróżnia się jeszcze inflację bazową. Aby ją obliczyć również bierze się pod uwagę koszyk konsumpcyjny, jednak pomija się te elementy koszyka, których ceny są najbardziej niestabilne. Dzięki temu tak liczona inflacja jest bardziej wiarygodna niż konsumencka.

Od 2009 r. NBP stosuje cztery miary inflacji bazowej:

• inflację po wyłączeniu cen administrowanych,

• inflację po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych,

• inflację po wyłączeniu cen żywności i energii,

• 15% średnią obciętą.

Stopa inflacji

Miarą inflacji jest tzw. stopa inflacji. Stopa inflacji określa różnicę procentową poziomu cen w danym okresie, rok do roku. Stopę inflacji oblicza się za pomocą wzoru: stopa inflacji = (cena produktu w roku poprzednim minus cena produktu w roku badanym) /cena w roku badanym * 100 proc.

Przykładowo w 2020 roku kilogram cukierków kosztował 8 zł, a w 2021 roku 10 zł to stopa inflacji wyniosła 20 proc.

Typy inflacji

Wyróżnia się kilka rodzajów inflacji ze względu na przyczyny jej powstania :

• inflacja popytowa — powstaje wtedy, kiedy w obiegu jest zbyt duża ilość pieniądza, co powoduje  zwiększony popyt, przy nieadekwatnej podaży i skutkuje to wzrostem cen;

• inflacja kosztowa — powstaje wtedy, kiedy wzrost cen jest spowodowany wzrostem kosztów produkcji;

• inflacja strukturalna — powstaje wtedy, kiedy łączy się cechy inflacji kosztowej i popytowej.

Ze względu na natężenie procesów inflacyjnych wyróżnia się również poniższe typy inflacji: 

• inflacja pełzająca — jest to zjawisko, które nie wpływa bardzo na gospodarkę, bo wzrost cen nie przekracza 5% rocznie,

• inflacja krocząca lub inaczej umiarkowana — występuje wtedy, kiedy wzrost cen oscyluje w granicach 5-10% rocznie,

• inflacja galopująca — w tym przypadku wzrost cen następuje szybko (o ponad 10% rocznie). Wywołuje negatywne skutki gospodarcze,

• hiperinflacja — jest to gwałtowny i drastyczny wzrost cen, w tym przypadku pieniądz traci wartość, jest spowodowana załamaniem systemu finansowego danego kraju.

Skutkiem hiperinflacji jest paraliż gospodarki. W Polsce taka hiperinflacja miała miejsce w 1990 i wyniosła blisko 600% w skali roku!

Jakie są skutki inflacji?

Mimo że inflacja to nieodłączna część gospodarki, to jej skutki zwykle są uciążliwe zarówno dla konsumentów, jak i dla przedsiębiorców. Najważniejsze skutki inflacji to:

• Coraz mniejsza siła nabywcza pieniądza.

• Wzrost cen w sklepach. Rosną ceny zarówno towarów i usług, co odbija się na kieszeni konsumentów.

• Trudniej jest prowadzić działalność gospodarczą. Przedsiębiorcom może być trudno ustalić ceny dla swoich produktów i usług ze względu na wahające się ceny.

• Zatrzymanie się lub mniejsza liczba inwestycji. Trudniej jest dostać kredyt, a przedsiębiorcy są ostrożniejsi i nie chcą inwestować pieniędzy.

• Droższe kredyty hipoteczne. To skutek inflacji, który dotyczy większości obywateli. W czasach niepewności gospodarczej banki zabezpieczają się wyższą marżą i minimalnym wkładem własnym, a to ogranicza możliwość zakupu mieszkania lub domu.

• Wyższe podatki. W czasie powszechnego wzrostu cen obywatele płacą realnie wyższe podatki.

• Negatywny wpływ na kurs walutowy. Wyższe ceny w gospodarce powodują, że spada popyt na walutę, co w efekcie obniża jej cenę.

Osłabienie wartości pieniądza przekłada się na obniżenie poziomu życia konsumentów. Taki negatywny skutek inflacji budzi niepewność, poczucie zagrożenia, sprzyja do siania paniki. Konsumenci, a właściwie społeczeństwo może domagać się podwyżek, rośnie poczucie niezadowolenia. Spirala nakręca się do niebezpiecznych rozmiarów.

Warto dodać, że skutki inflacji mogą być również pozytywne. Inflacja utrzymywana w bezpiecznych ramach jest dobra dla gospodarki i sprzyja rozwojowi przedsiębiorstw. Taka sytuacja z kolei przekłada się na nowe miejsca pracy oraz wyższe zarobki obywateli. W efekcie inflacja powoduje zwiększenie komfortu życia, rośnie zadowolenie społeczeństwa.

Zdaniem ekonomistów zarówno dla gospodarki, jak i dla konsumentów najkorzystniejszy jest stabilny wzrost cen. Dzięki temu można utrzymać dotychczasowy poziom życia, a to ma znaczenie dla poczucie bezpieczeństwa i pozwala planować działania, również te długofalowe.

Inflacja w Polsce

Obecnie w Polsce inflacja jest na wysokim poziomie. Warto jednak pamiętać, że taka sytuacja nie jest niczym wyjątkowym, a Polacy już nieraz zmagali się zarówno z wyższymi cenami towarów i usług, jak i odczuli znaczny spadek cen.

Zgodnie z danymi GUS, w latach 2017-2022 inflacja wyniosła:

• rok 2017 – 2,0%;

• rok 2018 – 1,6%;

• rok 2019 – 2,3%;

• rok 2020 – 3,4%;

• rok 2021 – 5,1%;

• rok 2022 – 16,60%.

Jak zatrzymać inflację?

Inflacja jest zjawiskiem, który można (i należy) regulować. Im jest wyższa tym trudniej przywrócić naturalny rytm gospodarki. W Polsce za regulowanie inflacją odpowiada Narodowy Bank Polski (NBP). W skali unijnej jest to Europejski Bank Centralny. To, że obecnie społeczeństwo zmaga się z inflacją nie oznacza, że w niedalekiej przeszłości sytuacja ta nie ulegnie poprawie.

Aby zatrzymać inflację podnosi się regularnie stopy procentowe, co można zaobserwować również w ostatnim czasie w Polsce. Podnoszenie stóp procentowych odbija się m.in. na wysokości raty kredytu. Im wyższa stopa procentowa tym droższy kredyt (np. hipoteczny lub gotówkowy) i wyższa RRSO – Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania. Ta zasada odnosi się do kredytów o zmiennej stopie oprocentowania, a z takiej opcji korzysta w Polsce znaczna część kredytobiorców. W ten sposób bank może kierować inflacją, bo zniechęca konsumentów do napędzania popytu poprzez zakupy „na kredyt”. Tym samym przekłada się na powstrzymanie tempa wzrostu cen przez sprzedawców.

W odwrotnej sytuacji bank centralny może poluzować politykę pieniężną, obniżyć stopy, dzięki czemu pobyt w gospodarce się pobudzi.