Jak wycenić instrumenty finansowe?

2014-12-29

Obowiązkiem jednostki jest wycena aktywów finansowych, w tym zaliczonych do aktywów instrumentów pochodnych, nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego. 

Aktywa finansowe wyceniane są w wiarygodnie ustalonej wartości godziwej lub w skorygowanej cenie nabycia lub w kwocie wymagającej zapłaty – w zależności od rodzaju instrumentu. Szczegółowe zasady reguluje Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych.

Wycena w wartości godziwej

Co do zasady aktywa finansowe oraz zaliczone do aktywów instrumenty pochodne wyceniane są w wiarygodnie określonej wartości godziwej – bez jej pomniejszania o koszty transakcji, jakie jednostka poniosłaby, zbywając je lub wyłączając z ksiąg z innej przyczyny – chyba że wysokość tych kosztów byłaby istotna (znacząca).

Wycena w wartości godziwej dotyczy takich instrumentów, jak:

• Akcje nabyte w celach spekulacyjnych przeznaczone do obrotu
• Akcje nabyte w celach lokacyjnych dostępne do sprzedaży
• Obligacje lub inne instrumenty dłużne nabyte w celach spekulacyjnych przeznaczone do obrotu
• Obligacje lub inne instrumenty dłużne nabyte w celach lokacyjnych bez zamiaru bądź możliwości utrzymywania do terminu wymagalności, dostępne do sprzedaży
• Instrumenty pochodne, jeżeli nie są traktowane jako instrumenty zabezpieczające, przeznaczone do obrotu.

Wartość godziwą można określić wiarygodnie na podstawie kilku metod. Jedna z nich dotyczy wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej na aktywnym rynku regulowanym, na którym następuje publiczny obrót instrumentami finansowymi, zaś informacje o tej cenie są ogólnie dostępne. Wartość godziwą można również ustalić, szacując dłużne instrumenty finansowe przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe musi być rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami; można także zastosować właściwy model wyceny instrumentu finansowego (przy czym wprowadzone do tego modelu dane wejściowe powinny pochodzić z aktywnego regulowanego rynku).

Wartość godziwą można określić ponadto drogą oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny rynek, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej na aktywnym regulowanym rynku ceny nieróżniącego się istotnie, podobnego instrumentu finansowego, albo cen składników złożonego instrumentu finansowego lub oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne.

Wycena w wartości godziwej nie obejmuje wszystkich rodzajów instrumentów finansowych. Nie dotyczy ona pożyczek udzielonych i należności własnych, których jednostka nie przeznacza do sprzedaży, aktywów finansowych utrzymywanych do terminu wymagalności, składników aktywów finansowych, dla których nie istnieje cena rynkowa ustalona na aktywnym rynku regulowanym albo których wartość godziwa nie może być ustalona w inny wiarygodny sposób oraz składników aktywów finansowych objętych zabezpieczeniem (pozycji zabezpieczanych).

Skutki przeszacowana wartości godziwej

Skutki przeszacowania aktywów wycenianych w wartości godziwej:

• Przeznaczonych do obrotu – zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło przeszacowanie
• Dostępnych do sprzedaży – wykazuje się w sposób wybrany przez jednostkę do ujęcia wszystkich takich aktywów, od dnia ich nabycia lub powstania do dnia ich wyłączenia z ksiąg rachunkowych, tzn.

1. Zyski lub straty z przeszacowania zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło przeszacowanie lub
2. Zyski lub straty z przeszacowania odnosi się na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny.

Skorygowana cena nabycia
 

Skorygowana cena nabycia, nazywana zamortyzowanym kosztem, to cena nabycia, w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych (wartość początkowa):

• pomniejszona o spłaty wartości nominalnej (kapitału podstawowego)
• odpowiednio skorygowana o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej
• pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość.

Efektywna stopa procentowa jest taką stopą, za pomocą której następuje zdyskontowanie do wartości bieżącej związanych z instrumentem finansowym przyszłych przepływów pieniężnych, oczekiwanych w terminie do wymagalności, a w przypadku instrumentów i zmiennej stopie procentowej – do terminu następnego oszacowania przez rynek poziomu odniesienia.

Efektywna stopa procentowa nie jest niczym innym, jak wewnętrzną stopą zwrotu (tzw. IRR) składnika aktywów.

Przykładami takiej wyceny mogą być instrumenty dłużne, nabyte z zamiarem i możliwością utrzymania do terminu wymagalności lub wyemitowane przez jednostkę (zawsze powinny być traktowane jako utrzymywane do terminu zapadalności), a także udzielone lub otrzymane pożyczki, jeśli określono harmonogram spłat pożyczki.

Pożyczki udzielone i należności własne (z wyjątkiem przeznaczonych do obrotu) należy wyceniać w skorygowanej cenie nabycia oszacowanej za pomocą efektywnej stopy procentowej, niezależnie od tego, czy jednostka zamierza utrzymać je do terminu wymagalności, czy też nie. Również aktywa finansowe, dla których jest ustalony termin wymagalności, wyceniane są w skorygowanej cenie nabycia.

W skorygowanej cenie nabycia wyceniane są również te składniki aktywów finansowych, dla których nie istnieje cena rynkowa ustalona na aktywnym rynku regulowanym albo których wartość godziwa nie może być ustalona w inny wiarygodny sposób, pod warunkiem, że termin wymagalności został ustalony.

Kategoria skorygowanej ceny nabycia nie należy do najłatwiejszych, ponieważ jej podstawą jest konieczność ustalenia wewnętrznej stopy zwrotu (IRR). Dlatego do przeprowadzenia wyceny najlepiej jest używać skonstruowanych w tym celu kalkulatorów eksperckich(np. 24iValue) lubspecjalnie dostosowanych arkuszy kalkulacyjnych.

Skutki przeszacowania - SCN

Skutki przeszacowania aktywów i zobowiązań finansowych wycenianych w skorygowanej cenie nabycia, to jest odpisy z tytułu dyskonta lub premii, jak również pozostałe różnice ustalone na dzień ich wyłączenia z ksiąg rachunkowych, zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło przeszacowanie.

Kwota wymaganej zapłaty

Należności o krótkim terminie wymagalności, dla których nie określono stopy procentowej, można wyceniać w kwocie wymaganej zapłaty, jeżeli ustalona za pomocą stopy procentowej przypisanej tej należności wartość bieżąca przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę nie różni się istotnie od kwoty wymaganej zapłaty.

W kwocie wymaganej zapłaty wycenia się również udzielone lub otrzymane pożyczki, jeżeli nie ustalono dla niej harmonogramu spłat.