Odsetki ustawowe od opóźnionych należności
Odsetki ustawowe przysługują jako rekompensata za nieopłacone w terminie należności. Dochodząc swoich należności każdy przedsiębiorca ma prawo żądać od niesolidnego kontrahenta zapłaty odsetek. Ile wynoszą odsetki ustawowe za opóźnienie określone w kodeksie cywilnym?
Odsetki ustawowe – podstawa prawna
Odsetki ustawowe stosuje się najczęściej w odniesieniu do wystawionych faktur lub faktur bez VAT. Zgodnie z Dz.U.2023.1610 art. 481 § 1 Kodeksu cywilnego: jeśli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, nawet jeśli nie poniósł żadnej szkody, a opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.
W przypadku gdy stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Z kolei gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy - czyli wierzyciel ma prawo naliczenia odsetek po obecnie obowiązującej stawce odsetek za opóźnienie.
Odsetki naliczane są za każdy dzień zwłoki, licząc od dnia następującego po określonym pierwotnie terminie zapłaty do dnia faktycznego uregulowania należności. Należy pamiętać, iż odsetki naliczane są od należności głównej. Wierzyciel może także wysłać wezwanie do zapłaty z informacją o rozpoczęciu naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie płatności.
Kiedy należą się odsetki ustawowe od opóźnionych należności?
W przypadku świadczeń pieniężnych jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Jeśli tylko występują przesłanki, aby wystąpić do kontrahenta z żądaniem zapłaty odsetek – czyli właściwie już od pierwszego dnia po terminie spłaty faktury – można to zrobić i wyliczyć należne odsetki na podstawie ustawowych stawek. Zgodnie z art. 481 § 2 kodeksu cywilnego jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych.
Strony stosunku prawnego mogą jednak indywidualnie ustalić wysokość odsetek za opóźnienie. Nie mogą one jednak przekraczać wysokości tzw. odsetek maksymalnych za opóźnienie. Zgodnie zaś z art. 481 § 2¹ kodeksu cywilnego maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie czyli 23,00% w skali roku.
Stopy procentowe NBP w 2023 roku
6 września 2023 r. Rada Polityki Pieniężnej zdecydowała się obniżyć wszystkie stopy procentowe NBP o 0,75 pkt. proc. Od 7 września stopy procentowe wynoszą:
- stopa referencyjna 6,00% w skali rocznej;
- stopa lombardowa 6,50% w skali rocznej;
- stopa depozytowa 5,50% w skali rocznej;
- stopa redyskontowa weksli 6,05% w skali rocznej;
- stopa dyskontowa weksli 6,10% w skali rocznej.
Warto wiedzieć, że od poziomu oprocentowania stopy referencyjnej zależą stawki odsetek ustawowych kapitałowych i odsetek ustawowych za opóźnienie określonych w kodeksie cywilnym oraz odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych - określonych w ustawie z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.
Z kolei od poziomu stopy lombardowej zależą stawki odsetek od zaległości podatkowych i odsetek od zaległych składek na ubezpieczenia społeczne.
Nową wysokość odsetek stosuje się od dnia wejścia w życie uchwały Rady Polityki Pieniężnej ustalającej zmianę wysokości stopy referencyjnej. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych w którym potwierdza (z opóźnieniem w stosunku do uchwały RPP) wysokość tych odsetek.
Rodzaje i wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie
Aktualnie obowiązują następujące rodzaje odsetek ustawowych, tj. odsetki za opóźnienie, odsetki kapitałowe i odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych. Wierzyciel może żądać od dłużnika jednego z następujących rodzajów odsetek ustawowych, w zależności od danej sytuacji:
- odsetki kapitałowe - czyli odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej (np. z umowy) albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu; wynoszą 9,50% w skali roku od 7 września 2023 r. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne).
- odsetki ustawowe za opóźnienie – określane na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Liczy się je w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Będzie można ich żądać we wszelkich stosunkach cywilnych, jeżeli ich stronami są osoby fizyczne nieprowadzące działalności lub w stosunkach między przedsiębiorcami a konsumentami, a strony nie umówiły się na inne odsetki. Aktualnie na podstawie art. 481 § 2 kodeksu cywilnego wynoszą od 7 września 2023 r. 11,50% w skali roku.
- odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych - należą się za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty tego świadczenia.
a) w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym – odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i ośmiu punktów procentowych, za okres od 1 lipca 2023 r. - do 31 grudnia 2023 r. stawka za opóźnienie wynosi 14,75% w skali roku.
b) w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym – odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i dziesięciu punktów procentowych, za okres od 1 lipca 2023 r. - do 31 grudnia 2023 r. stawka za opóźnienie wynosi 16,75% w skali roku. - odsetki umowne – jeżeli odsetki dotyczą należności wynikających z umów (także tych z umów zawartych pomiędzy przedsiębiorcami), strony mogą się umówić na naliczanie odsetek w innej, indywidualnie uzgodnionej, wysokości. Wysokość ta jednak nie może być wyższa niż odsetki maksymalne.
- odsetki maksymalne – stanowią maksymalną granicę, zabezpieczenie przed nadużyciami/praktykami lichwiarskimi. Ustawa zakazuje naliczania odsetek w wysokości wyższej niż maksymalna. Dotyczy to odsetek umownych – nawet jeżeli ustalono odsetki w wysokości wyższej niż maksymalna, wierzycielowi należą się odsetki maksymalne i tylko takich będzie mógł dochodzić przed sądem. Odsetki maksymalne stanowią dwukrotność odsetek ustawowych i wynoszą od 7 września 2023 r. 23% w skali roku.
Uwaga! Przy transakcjach handlowych pomiędzy przedsiębiorcami zastosowanie ma ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, a nie kodeks cywilny jak w przypadku odsetek kapitałowych czy odsetek za opóźnienie. Do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną NBP obowiązującą w dniu:
1) 1 stycznia – do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca;
2) 1 lipca – do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.
Jak obliczyć wysokość odsetek ustawowych?
Jak obliczyć odsetki ustawowe dla konkretnego zobowiązania? Aby szybko obliczyć wysokość odsetek, można skorzystać w tym celu z kalkulatorów odsetek ustawowych. Należy podać rzeczywisty termin zapłaty, konkretną datę, na którą mają zostać wyliczone odsetki, a także kwotę zaległego zobowiązania. Kalkulator uwzględnia wysokość odsetek ustawowych zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów.
W momencie, gdy nasz dłużnik zapłaci odsetki, otrzymana kwota będzie stanowić przychód do opodatkowania tylko w podatku dochodowym. Przedsiębiorcy prowadzący KPiR w dacie wpłaty są zobowiązani wykazać ich wartość w kol. 8 - pozostałe przychody.
Dokumentem, który będzie stanowić podstawę wpisu do KPiR w zakresie otrzymanych odsetek jest nota odsetkowa, którą przedsiębiorca wystawia z chwilą otrzymania odsetek lub w celu ich naliczenia.
Odsetki ustawowe mogą być zatem stosowane przez każdego przedsiębiorcę, a ich wartość będzie znacząca w przypadku, gdy dłużnik znacznie spóźnia się z zapłatą lub gdy należność opiewa na wysoką kwotę.
Przykłady – odsetki ustawowe
Przykład 1:
8 lipca 2023 roku przedsiębiorca Kowalski wystawił przedsiębiorcy Nowickiemu fakturę na kwotę 2500 zł brutto, z terminem płatności przypadającym na 27 lipca 2023 roku. Dłużnik dokonał zapłaty dopiero 17 sierpnia 2023 roku. Przedsiębiorca Kowalski postanowił naliczyć odsetki ustawowe z tytułu opóźnienia w zapłacie. Odsetki należy wyliczyć za dni od 28 lipca do 17 sierpnia 2023 roku.
2500 zł x 11,50% = 287,50 zł w skali roku
287,50 zł /365 dni = 0,7876 zł za dzień
0,79 zł x 21 dni = 16,59 zł wartość odsetek za opóźnienie w zapłacie (w zaokrągleniu do dwóch miejsc po przecinku).
Przykład 2:
Termin zapłaty faktury wynosi 14 dni i upływa w dniu 6 maja. Odsetki zatem będziemy mogli zacząć naliczać od 7 maja. Jeżeli jednak będzie to niedziela lub inny dzień ustawowo wolny od pracy, odsetki liczymy od następnego dnia roboczego, czyli w tym przypadku od 8 maja.
