Podatek od nadmiarowych zysków (windfall tax) - czym jest i kogo dotyczy?
Podatek od nadmiarowych zysków, czyli tzw. windfall tax, to specjalne obciążenie finansowe nakładane na przedsiębiorstwa, które osiągnęły ponadprzeciętne zyski w wyniku wyjątkowych okoliczności, takich jak kryzys energetyczny czy gwałtowne zmiany rynkowe. Jakie firmy mogą zostać objęte tym podatkiem i jakie mogą być jego konsekwencje? Sprawdź, jak windfall tax wpłynie na polski rynek!
Podatek od nadmiarowych zysków, zwany również windfall tax, to forma opodatkowania, która ma na celu obciążenie firm osiągających nadzwyczajne, ponadprzeciętne zyski w wyniku specyficznych okoliczności, takich jak kryzysy gospodarcze, wzrost cen surowców czy inne nieprzewidywalne zmiany rynkowe. W Polsce temat ten zyskał na znaczeniu w obliczu rosnących cen surowców i energii. Rosnące ceny energii, spowodowane kryzysem energetycznym wywołanym wojną na Ukrainie, mają negatywny wpływ na gospodarkę, prowadząc do zwiększenia inflacji i obciążeń dla społeczeństwa, zwłaszcza dla najuboższych, którzy są najbardziej poszkodowani w wyniku wyższych kosztów życia. Ministerstwo Klimatu i Środowiska aktywnie uczestniczy w tworzeniu mechanizmów wspierających obywateli w obliczu wysokich cen energii, choć nie prowadzi prac nad wprowadzeniem takich zasad.
Czym dokładnie jest podatek od zysków nadzwyczajnych? Kto może zostać nim objęty? Jakie mogą być jego konsekwencje dla gospodarki i przedsiębiorstw w Polsce? W tym artykule przyjrzymy się bliżej tej kwestii.
Czym jest windfall tax?
Podatek od nadmiarowych zysków to specjalne, jednorazowe lub czasowe opodatkowanie firm, które generują nieoczekiwanie wysokie dochody w wyniku nagłych zmian rynkowych, często niezależnych od ich działań. Celem tego podatku jest redystrybucja nadwyżkowych zysków, które powstają w wyniku wyjątkowej sytuacji gospodarczej, i przeznaczenie ich na wsparcie budżetu państwa lub konkretne cele społeczne, np. ulgi dla obywateli dotkniętych kryzysem. Windfall tax może być również przeznaczony na finansowanie działań związanych z ochroną klimatu i środowiska.
Windfall tax nie jest nowym rozwiązaniem – stosowano go już w różnych krajach na świecie, zwłaszcza w sytuacjach nadmiernych wzrostów cen energii czy surowców naturalnych. W Polsce koncepcja ta zyskała na popularności w związku z gwałtownym wzrostem cen paliw i energii, który pozwolił wielu firmom osiągnąć rekordowe zyski.
Kogo może dotyczyć podatek od nadzwyczajnych zysków w Polsce?
Podatek ten zwykle obejmuje branże kluczowe dla gospodarki, w których nagłe wzrosty cen surowców lub usług prowadzą do nadzwyczajnych dochodów. W Polsce szczególną uwagę zwraca się na następujące sektory:
- Sektor energetyczny – firmy produkujące i sprzedające energię elektryczną, które osiągnęły wysokie zyski w wyniku wzrostu cen prądu i gazu. Spółki energetyczne są głównymi beneficjentami rosnących cen energii i dlatego są głównym celem windfall tax. Wytwórcy energii elektrycznej z różnych źródeł, takich jak wiatr czy słońce, również mogą być objęci tym podatkiem, co jest szczególnie istotne w kontekście regulacji związanych z kryzysem energetycznym.
- Przemysł paliwowy – koncerny naftowe i gazowe, które zyskały na globalnym kryzysie energetycznym.
- Banki i sektor finansowy – instytucje finansowe, które w obliczu rosnących stóp procentowych mogły znacząco zwiększyć swoje dochody.
- Firmy technologiczne – w niektórych krajach podatek od nadmiarowych zysków obejmuje duże korporacje technologiczne, które w czasie pandemii COVID-19 odnotowały gwałtowny wzrost przychodów.
W polskich realiach to przede wszystkim przedsiębiorstwa energetyczne i paliwowe są głównym obiektem zainteresowania rządu w kontekście ewentualnego wprowadzenia tego podatku.
Jak oblicza się podatek od nadmiaru zysków?
Podatek od nadmiarowych zysków (windfall tax) oblicza się na podstawie różnicy między faktycznym dochodem przedsiębiorstwa a jego „normalnym” poziomem zysków. Szczegółowe metody obliczania mogą się różnić w zależności od kraju i specyfiki danego sektora, ale zazwyczaj stosuje się jeden z poniższych modeli:
1. Procentowa nadwyżka nad średnim zyskiem
Najczęściej stosowana metoda opiera się na porównaniu aktualnych zysków firmy do średniej wartości historycznych dochodów. Oblicza się to według wzoru:
Podstawa opodatkowania = zysk aktualny - (średni zysk historyczny x (1 + określony procent wzrostu))
Przykład:
Jeśli firma osiągnęła w 2023 roku zysk 1 miliarda zł, a średni roczny zysk z ostatnich 5 lat wynosił 600 milionów zł, to nadmiarowy zysk może być liczony jako:
1 000 000 000 - (600 000 000 x 1,2) = 280 000 000
A następnie na ten nadmiarowy zysk nakłada się określoną stawkę podatkową (np. 33%).
2. Podatek od nadzwyczajnej marży
Innym podejściem jest opodatkowanie różnicy między standardową a aktualną marżą zysku. Wzór:
Podstawa opodatkowania = (przychód x obecna marża) - (przychód x historyczna marża)
Przykład:
- Firma ma przychód 10 miliardów złotych.
- Historyczna marża zysku wynosiła 10%, a obecna wynosi 18%.
- Podstawa opodatkowania wyniesie: (10 000 000 000 x 18%) - (10 000 000 000 x 10%) = 800 000 000
Na tę kwotę nakłada się podatek według ustalonej stawki.
3. Opodatkowanie powyżej określonego progu
W niektórych przypadkach rząd może po prostu nałożyć podatek na wszystkie zyski przekraczające określoną kwotę lub procent wzrostu.
Przykład:
- Firma zarobiła 1,5 miliarda złotych.
- Podatek dotyczy wszystkich zysków powyżej 1 miliarda złotych.
- Oznacza to, że podatek zostanie naliczony na 500 milionów złotych.
Stawka podatku windfall tax różni się w zależności od kraju i branży. W Europie przyjęte stawki to zazwyczaj 20–40% nadmiarowego zysku, ale w niektórych przypadkach może wynosić nawet 75% (np. w sektorze naftowym w Wielkiej Brytanii).
Argumenty za wprowadzeniem windfall tax w Polsce w kontekście kryzysu energetycznego
Jednym z kluczowych argumentów za wprowadzeniem podatku od nadmiarowych zysków jest możliwość zwiększenia dochodów państwa. Uzyskane środki mogłyby zostać przeznaczone na subwencje dla gospodarstw domowych dotkniętych wysokimi kosztami życia, wsparcie dla przedsiębiorstw lub finansowanie programów społecznych.
Nowe przepisy unijne w sprawie interwencji mają na celu ograniczenie dochodów nadzwyczajnych dla przedsiębiorstw energetycznych, co ma być częścią działań mających na celu złagodzenie skutków kryzysu energetycznego w Unii Europejskiej.
Ponieważ firmy osiągające nadmiarowe zyski często zawdzięczają je globalnym kryzysom, a nie własnym innowacjom czy inwestycjom, ich dodatkowe opodatkowanie postrzegane jest jako forma sprawiedliwej redystrybucji bogactwa w społeczeństwie.
Niektórzy ekonomiści uważają, że opodatkowanie windfall tax może zniechęcać firmy do sztucznego zawyżania cen w okresach kryzysowych i spekulacji, co w dłuższej perspektywie może przynieść korzyści konsumentom.
Argumenty przeciwko wprowadzeniu windfall tax w Polsce
Firmy, które będą musiały płacić dodatkowy podatek, mogą ograniczyć swoje inwestycje w rozwój, innowacje czy transformację energetyczną. Może to negatywnie wpłynąć na długoterminową konkurencyjność gospodarki.
Niektóre firmy mogą próbować rekompensować sobie stratę wynikającą z nowego podatku poprzez podniesienie cen dla klientów, co w efekcie mogłoby osłabić jego zamierzony efekt.
Podatek od nadmiarowych zysków jest rozwiązaniem tymczasowym, co oznacza, że jego długoterminowe skutki są trudne do przewidzenia. Może on działać w krótkim okresie, ale niekoniecznie będzie skuteczny jako stały element systemu podatkowego.
Przykłady windfall tax w Europie
Kilka krajów europejskich zdecydowało się na wprowadzenie windfall tax w obliczu kryzysu energetycznego:
- Włochy – rząd nałożył dodatkowy podatek na firmy energetyczne, aby wesprzeć obywateli w obliczu rosnących cen energii.
- Hiszpania – wprowadzono tymczasowy podatek od nadmiarowych zysków w sektorze bankowym i energetycznym.
- Wielka Brytania – podatek windfall tax objął koncerny naftowe czerpiące ogromne zyski z wysokich cen ropy.
Doświadczenia tych krajów mogą być cenną wskazówką dla Polski, jeśli rząd zdecyduje się na wdrożenie podobnych rozwiązań.
Stanowisko resortu aktywów państwowych
W Polsce nie wprowadzono powszechnego podatku od nadmiarowych zysków. Chociaż w 2022 roku pojawiały się propozycje takiego opodatkowania, szczególnie w odniesieniu do spółek energetycznych i dużych przedsiębiorstw, ostatecznie nie zostały one zrealizowane. Zamiast tego, rząd skupił się na innych rozwiązaniach mających na celu wsparcie gospodarki i obywateli w obliczu rosnących cen energii oraz inflacji.
W 2025 roku wprowadzono kilka istotnych zmian podatkowych, takich jak:
- Kasowy PIT: przedsiębiorcy mogą teraz płacić podatek dochodowy dopiero w momencie otrzymania zapłaty od kontrahenta, co ma na celu poprawę płynności finansowej firm.
- Zmiany w składce zdrowotnej: obniżono minimalną podstawę wyliczenia składki zdrowotnej dla przedsiębiorców, co ma na celu zmniejszenie obciążeń dla najmniejszych firm.
- Nowe definicje w podatku od nieruchomości: ujednolicono i doprecyzowano definicje budynków i budowli w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, co ma na celu uproszczenie systemu podatkowego.
Warto również zauważyć, że na poziomie Unii Europejskiej wprowadzono tymczasowe środki, takie jak składka solidarnościowa od nadmiarowych zysków firm z sektora ropy naftowej, gazu, węgla i rafinacji, mające na celu złagodzenie skutków wysokich cen energii.
Podsumowując, mimo wcześniejszych dyskusji na temat wprowadzenia podatku od nadmiarowych zysków w Polsce, do tej pory nie zdecydowano się na jego implementację. Zamiast tego, wprowadzono inne reformy podatkowe mające na celu wsparcie przedsiębiorców i obywateli w trudnych warunkach gospodarczych.
Podatek od nadmiarowych zysków w Polsce – co nas czeka?
Choć temat windfall tax w Polsce budzi wiele emocji, nie ma jeszcze jednoznacznej decyzji co do jego wprowadzenia. Rząd analizuje różne możliwości, a przedsiębiorstwa i ekonomiści podkreślają zarówno potencjalne korzyści, jak i zagrożenia związane z tym rozwiązaniem. Analizy przeprowadzone przez Polski Instytut Ekonomiczny wskazują na znaczący wzrost zysków w sektorze energetycznym, co jest jednym z argumentów za wprowadzeniem windfall tax.
Bez względu na ostateczną decyzję, warto śledzić rozwój sytuacji i zastanowić się, jakie mogą być długofalowe skutki tego rodzaju opodatkowania dla polskiej gospodarki.
