Ulga rehabilitacyjna

2023-04-02

W 2023 roku nie doszło do zmian zasad rozliczenia ulgi rehabilitacyjnej. W roku poprzednim w ramach wprowadzania przepisów Polskiego Ładu doszło do niewielkich zmian w tej kwestii - głównie dodano wydatki, które kwalifikują się do ulgi oraz doprecyzowano pojęcie leków, które mogą zostać odliczone w ramach ulgi.

Warto zaznaczyć, że roczny limit dochodów uprawniających do przyznania ulgi zmienia się wraz z wysokością renty socjalnej, bowiem nie może on przekroczyć on dwunastokrotności renty. Wysokość renty socjalnej od grudzień 2022 r. wynosiła 1 1338,44 zł, co oznacza że niepełnosprawny lub osoby ją otrzymujące nie mogą przekroczyć (16 061,28 zł rocznie), aby móc skorzystać z ulgi w zeznaniu za 2022 r.

Czym jest ulga rehabilitacyjna? Jako osoba niepełnosprawna lub podatnik, na którego utrzymaniu znajduje się osoba niepełnosprawna, masz prawo do ulgi rehabilitacyjnej. Dzięki tej uldze w rozliczeniu rocznym możesz skorzystać z odliczenia od dochodu wydatków związanych z celami rehabilitacyjnymi oraz wydatkami, które mają na celu ułatwić wykonywanie czynności osobie niepełnosprawnej. Wyjątek stanowi ryczałt od przychodów ewidencjonowanych - w tym wypadku ulgę odlicza się od przychodu przed opodatkowaniem. Ulgę możesz odliczyć w zeznaniu rocznym za 2022 rok, czyli w dokumencie podatkowym PIT składanym do 30 kwietnia 2022 roku.

Co to są wydatki poniesione na cele rehabilitacyjne?

Wydatki poniesione na cele rehabilitacyjne — wydatki te można odliczyć w ramach ulgi rehabilitacyjnej. Przeznaczone są one dla osób niepełnosprawnych zaliczonych do danych grup inwalidztwa lub ich opiekunów. Skorzystać z takiej ulgi mogą również podatnicy wspierający osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności, które wypełniają usługi opiekuńcze świadczone na rzecz osoby niepełnosprawnej.

Warunkiem skorzystania z ulgi jest nieprzekroczenie rocznego dochodu w wysokości równowartości dwunastu rent socjalnych określonych w ustawie z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. z 2013 r. poz. 982 i 1650, z 2014 r. poz. 1175 i 1682, z 2017 r. poz. 1543 oraz z 2018 r. poz. 933). Co ważne, dodatkowe wpływy, takie jak alimenty na utrzymanie dzieci czy młodzieży niepełnosprawnej, zasiłki opiekuńcze i otrzymanie zasiłku pielęgnacyjnego, nie sumują się do dochodu.

Jakie są stopnie niepełnosprawności w Polsce?

Decyzje o stopniu niepełnosprawności wydaje odpowiedni do tego organ na podstawie Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 426, z późn. zm.). Można rozróżnić trzy stopnie niepełnosprawności:

• znaczny stopień niepełnosprawności — osoby niezdolne do pracy lub osoby zdolne do pracy w warunkach chronionych, wymagające stałej opieki lub pomocy w samodzielnej egzystencji (w poruszaniu się, samoobsłudze lub w komunikacji),
• umiarkowany stopień niepełnosprawności — osoby niezdolne do pracy lub zdolne do pracy w warunkach pracy chronionej wymagające czasowej, lub częściowej pomocy innych osób,
• lekki stopień niepełnosprawności — osoby o obniżonej sprawności w wykonywaniu czynności lub mające ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, które dają się rekompensować przy pomocy przedmiotów wspomagających — ortopedycznych czy środkach technicznych.

Niezależnie od tego, do której grupy inwalidztwa jesteś przypisany, możesz wnioskować o ulgę rehabilitacyjną. Ulga dotyczy także dzieci niepełnosprawnych do lat 16 — w takim przypadku wydawane jest specjalne orzeczenie o niepełnosprawności.

Niepełnosprawni pracownicy w Polsce

Podobnie jak w innych krajach europejskich, wskaźniki bierności zawodowej polskich pracowników niepełnosprawnych są znacznie wyższe niż innych pracowników. Obecnie pracuje 28,3% osób z niepełnosprawnością. Różnego rodzaju ulgi — takie jak ulga rehabilitacyjna — mają zachęcić osoby niepełnosprawne do pracy, a cel to wynik pracujących niepełnosprawnych osób wynoszący około 40% w 2030 roku.

Ulga rehabilitacyjna to również duże wsparcie dla osób, które mają na swoim utrzymaniu osoby, które przez swoją niepełnosprawność są niezdolne do pracy. Pozwala ona pokryć wydatki poniesione na skutek zaspokojenia potrzeb wynikających z niepełnosprawności, czyniąc sytuację materialną takich podatników nieco bardziej znośną.

Jakie są warunki nabycia prawa do ulgi rehabilitacyjnej?

Ulga rehabilitacyjna jest obecnie uregulowana w art. 26 ust. 1 pkt 6, ust. 7 pkt 4, ust. 7a-7g ustawy PIT. Aby skorzystać z tej ulgi, należy posiadać:

• orzeczenie o niepełnosprawności do jednego z trzech stopni wyżej wymienionych (na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) — znacznym, umiarkowanym, lekkim — wydane przed odpowiednie organy orzekające;
• orzeczenie od lekarza orzecznika ZUS, w którym stwierdza się niezdolność do pracy — jest ono traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
• decyzję o przyznaniu renty z tytułu niezdolności do pracy lub częściowej niezdolności do pracy.

Komu przysługuje renta z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy?

Renta przysługuje osobie ubezpieczonej, która spełnia poniższe warunki:

• jest osobą niezdolną do pracy w całkowitym lub częściowym wymiarze i z powodu swojej niepełnosprawności i rokowań nie może zostać przywrócona do pracy — takie stwierdzenie musi być wydane przez orzecznika ZUS,
• wymagane jest również uwzględnienie okresu składkowego i nieskładkowego oraz jego długości, która uzależniona jest od wieku ubezpieczonego niezdolnego do pracy,
• niezdolność do pracy musi wystąpić w okresach składkowych i nieskładkowych, jednak nie dłużej niż 18 miesięcy po ustaniu tych okresów.

Okres składkowy i nieskładkowy dający prawo do ubiegania się o rentę socjalną wynosi:

• 1 rok – dla osób, które stały się niezdolne do pracy przed ukończeniem 20 roku życia,  
• 2 lata – dla osób, które stały się niezdolne do pracy między 20 a 22 rokiem życia,  
• 3 lata – dla osób, które stały się niezdolne do pracy między 22 a 25 rokiem życia,  
• 4 lata – dla osób, które stały się niezdolne do pracy między 25 a 30 rokiem życia,  
• 5 lat – dla osób, które stały się niezdolne do pracy po ukończeniu 30 lat, przy czym okres ten musi przypadać w ciągu ostatnich 10 lat: - przed dniem, w którym zgłoszono wniosek o rentę, lub - przed dniem, w którym powstała niezdolność do pracy.

Podsumowując, renta inwalidzka przysługuje ubezpieczonemu, który stał się częściowo lub całkowicie niezdolny do pracy ze względu na stan zdrowia. Jeśli jesteś osobą niepełnosprawną i spełniasz powyższe warunki, możesz skorzystać z ulgi rehabilitacyjnej, aby pokryć wydatki poniesione np. na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne.

Inne rodzaje renty dla osoby niepełnosprawnej

Osobom niepełnosprawnym przysługuje również inny rodzaj renty, taki jak renta szkoleniowa. Jeżeli podatnik spełnia warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy i może uzyskać kwalifikacje do wykonywania innego zawodu, przysługuje mu również renta szkoleniowa.

Oba świadczenia — renta z tytułu niezdolności do pracy lub częściowej niezdolności do pracy, jak i renta szkoleniowa — są wypłacane z ubezpieczenia rentowego, które w przypadku śmierci żywiciela rodziny wypłaca rentę rodzinną, z której mogą korzystać również dzieci osób niepełnosprawnych zaliczonych do jednej z grup inwalidztwa.

Jakie koszty zaliczają się do ułatwiających wykonywanie czynności życiowych osoby niepełnosprawnej?

Wydatki kwalifikujące się do odliczeń są uznawane stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności. Oznacza to, że w zależności od rodzaju niepełnosprawności i indywidualnych potrzeb, podatnik może odliczyć różne elementy. Wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych można podzielić na trzy kategorie:

1. Wydatki nieograniczone (w tym przypadku całą kwotę wydatków można odliczyć od przychodu) poniesione na:

• adaptacje i wyposażenie mieszkań i budynków mieszkalnych stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności;
• przystosowanie pojazdów mechanicznych i samochodowych do indywidualnych potrzeb wynikających z niepełnosprawności;
• zakup i naprawę indywidualnego sprzętu, urządzeń i narzędzi technicznych niezbędnych do rehabilitacji i ułatwiających wykonywanie czynności życiowych zgodnie z potrzebami wynikającymi z niepełnosprawności, z wyjątkiem sprzętu gospodarstwa domowego takiego jak sprzęt AGD;
• zakup publikacji i materiałów szkoleniowych (pomocy) zgodnie z potrzebami wynikającymi z niepełnosprawności;
• opłatę za pobyt na turnusie rehabilitacyjnym;
• opłatę za pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych;
• odpłatność za leczenie w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, zakładzie rehabilitacji leczniczej, za pobyt w zakładzie leczniczo-rehabilitacyjnym, zakładzie opiekuńczo-leczniczym i pielęgnacyjno-opiekuńczym;
• pobyt opiekuna osoby niepełnosprawnej zaliczonej do I grupy inwalidztwa lub niepełnosprawnego dziecka przed ukończeniem 16 lat, który przebywa z osobą niepełnosprawną w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego lub rehabilitacji leczniczej, lub turnusie rehabilitacyjnym;
• odpłatność za zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne;
• domową opiekę pielęgniarską nad osobą niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby uniemożliwiającej przemieszczanie się oraz świadczenia opiekuńcze świadczone dla osób niepełnosprawnych w I grupie inwalidztwa;
• opłacenie tłumacza języka migowego;
• kolonie dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz dzieci niepełnosprawnych osób, które nie ukończyły 25 roku życia;
• odpłatny, niezbędny transport na potrzebne zabiegi medyczne i rehabilitacyjne:
• osoby niepełnosprawnej w karetce do transportu medycznego, osoby transportowanej karetką transportu sanitarnego;
• osoby niepełnosprawnej zaliczonej do I lub II grupy niepełnosprawności oraz niepełnosprawnych dzieci do 16 roku życia — także innymi środkami transportu niż karetka do transportu medycznego;
• płatne przejazdy komunikacją miejską związane z pobytem:
  • na obozie rehabilitacyjnym,
  • w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego,
  • na leczniczej, pielęgnacyjno-leczniczej i pielęgnacyjno-opiekuńczej rehabilitacji,
  • na koloniach i obozach dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz dzieci osób niepełnosprawnych do 25 roku życia.

2. Ograniczone wydatki (w ich przypadku część wydatków można odliczyć od dochodu) poniesione na:

• opłaty za przewodnika dla osób niepełnosprawnych I lub II grupy inwalidztwa oraz osób z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczonych do I grupy inwalidztwa w wysokości nieprzekraczającej 2280 zł w roku podatkowym;
• utrzymanie psa asystującego — utrzymanie przez osoby niewidome i niedowidzące zaliczone do I lub II grupy niepełnosprawności oraz osoby z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczone do I grupy niepełnosprawności psa asystującego, o którym mowa w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w kwocie nieprzekraczającej 2280 zł w roku podatkowym;
• korzystanie z samochodu osobowego stanowiącego własność lub współwłasność przez osobę niepełnosprawną zaliczoną do I lub II grupy inwalidztwa, lub podatnika mającego ma na utrzymaniu osobę niepełnosprawną zaliczoną do I lub II grupy inwalidztwa, lub niepełnosprawne dzieci, które nie ukończyły 16 roku życia, na potrzeby niezbędnego transportu na niezbędne zabiegi leczniczo rehabilitacyjne - w kwocie nieprzekraczającej 2280 zł w roku podatkowym.

3. Wydatki powyżej limitu 100 zł — tzw. ulga na leki — (w ich przypadku można odliczyć różnicę między wydatkami rzeczywistymi w danym miesiącu a kwotą 100 zł), które zostały poniesione na leki, jeżeli lekarz specjalista stwierdzi, że osoba niepełnosprawna powinna zażywać określone leki (na stałe lub czasowo).

Przykład odliczania ulgi na leki dla osoby niepełnosprawnej

Rozliczenia dokonuje się w każdym miesiącu według poniższego wzoru:

[kwota wydatkowana na leki - 100 zł = kwota odliczenia]

Np. jeśli w lutym twoje wydatki na leki wyniosły 400 zł

400 zł – 100 zł = 300 zł

W tym przypadku odliczeniu od dochodu podlega kwota 300 zł.

Paragon z apteki nie stanowi dowodu poniesienia wydatku na cele rehabilitacyjne. Do odliczenia powinna zostać wydana faktura imienna.

Co do zasady, inne wydatki niewymienione powyżej nie kwalifikują się do potrąceń w ramach zasiłku rehabilitacyjnego.

Dzieci niepełnosprawne do 16 roku życia i osoby mające na utrzymaniu osobę niepełnosprawną

Dzieci, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych na podstawie odrębnych przepisów obowiązujących w Polsce, jeśli ich sprawność ruchowa lub psychiczna jest naruszona, a jej okres trwania przekracza ponad 12 miesięcy. W takim wypadku, naruszenie sprawności fizycznej lub psychicznej występuje w wymiarze długotrwałym, przez co konieczna jest całkowita opieka nad taką osobą i pomoc w zaspokajaniu jej osobistych potrzeb w sposób wyższy niż jest to potrzebne dziecku w danym wieku — niemożność zaspokojenia przez dziecka podstawowych potrzeb życiowych bez pomocy innych osób. Wtedy prawo do ulgi rehabilitacyjnej przysługuje osobie, na której utrzymaniu jest niepełnosprawne dziecko.

Opiekun osoby niepełnosprawnej i ulga rehabilitacyjna

Z odliczenia ulgi rehabilitacyjnej może skorzystać również podatnik, który ma na utrzymaniu osoby niepełnosprawne z rodziny, takie jak: małżonka, dzieci własne i przysposobione, dzieci obce przyjęte na wychowanie, dzieci cudzoziemskie przyjęte na wychowanie, pasierbów, rodziców, rodziców małżonka, rodzeństwa, ojczyma, macochy, teściów i zięciów.

Warunkiem jest tutaj aby dochody tych osób niepełnosprawnych nie przekraczały dwunastokrotności kwoty renty socjalnej określonej w ustawie z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego. Dochód nie obejmuje zasiłku alimentacyjnego i opiekuńczego, świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji oraz jednorazowego świadczenia pieniężnego dla emerytów i rencistów (13 emerytura). W 2023 r. kwota tego dochodu to 16 061,28 zł.

Jak ustala się wysokość wydatków do odliczenia ulgi rehabilitacyjnej?

Wysokość wydatków ustalana jest na podstawie dokumentów potwierdzających ich poniesienie. Wymagane jest posiadanie dokumentów stwierdzających te wydatki, a te dokumenty to:

• faktury,
• rachunki,
• paragon — w połączeniu z oświadczeniem podatnika o wydatku,

z wyjątkiem kosztów poniesionych na:

1. opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa oraz osób z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczonych do I grupy inwalidztwa, w kwocie nieprzekraczającej 2 280 zł w roku podatkowym,
2. utrzymanie psa asystującego powyżej 2280 zł,
3. korzystanie z samochodu osobowego stanowiącego własność (współwłasność) osoby lub podatnika będącego na utrzymaniu osoby niepełnosprawnej lub niepełnosprawnego dziecka, które nie ukończyło 16 roku życia — limit jest niezależny od dokumentacji, a odliczenie wynosi do 2280 zł.

W powyższych trzech przypadkach podatnik musi dodatkowo okazać na żądanie organów podatkowych:

• imię i nazwisko lub nazwiska osoby, która została opłacona za wykonanie usługi przewodnika;
• zaświadczenie potwierdzające status psa asystującego.

Refinansowanie wydatków

Powyższe wydatki podlegają odliczeniu od dochodu, jeżeli nie zostały sfinansowane (dofinansowane) w całości ze środków Zakładowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Zakładowego Funduszu Aktywności, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) lub środków Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Ponadto, nie przysługują one osobom, które otrzymały pełne dofinansowanie z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub zostały zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek innej formie.

W przypadku, gdy wydatki były częściowo finansowane (współfinansowane) z tych środków, odlicza się różnicę pomiędzy poniesionymi wydatkami a kwotą sfinansowaną (współfinansowaną) z tych środków lub zwróconą w dowolnej formie.

Czym jest PFRON?

Mechanizmy finansowania PFRON opierają się głównie na składkach pracodawców, którzy nie zatrudniają wymaganej liczby pracowników niepełnosprawnych. Środki przeznaczone na projekty PFRON pochodzą z obowiązkowych składek miesięcznych wpłacanych przez pracodawców zatrudniających co najmniej 25 pracowników etatowych (biorąc pod uwagę czas pracy), ale odsetek osób niepełnosprawnych wśród ich pracowników jest niższy niż 6%. Beneficjentami tego funduszu są:

• pracodawcy,
• osoby fizyczne,
• organizacje pozarządowe i fundacje.

Największa część środków jest przekazywana przez PFRON bezpośrednio pracodawcom jako dofinansowanie wynagrodzeń. Fundusze PFRON przyznawane są również:

• osobom niepełnosprawnym,
• organizacjom pozarządowym wspierającym osoby niepełnosprawne,
• oraz wyspecjalizowanym podmiotom, takim jak warsztaty terapii zajęciowej czy przedsięwzięcia ekonomii społecznej, takie jak ośrodki doskonalenia zawodowego.

Część środków, która trafia głównie do osób niepełnosprawnych, rozdzielana jest za pośrednictwem samorządów powiatowych. Podległe im jednostki zbierają wnioski o dofinansowanie i po ich rozpatrzeniu przekazują odpowiednie środki.

Co jeszcze warto wiedzieć o uldze rehabilitacyjnej?

Ulga rehabilitacyjna to odliczenie od dochodu. Jeżeli zatem dochód podatnika nie pozwala na odliczenie wydatków poniesionych przez podatnika w danym roku podatkowym, nie będzie mógł ich odliczyć w zeznaniu podatkowym za rok kolejny (lata następne).

Jeśli zatem podatnik spodziewa się, że wysokość poniesionych przez niego wydatków przekroczy wysokość przychodu za dany rok, warto zawczasu zastanowić się, czy odłożyć wydatki określonych kwot na początek kolejnego roku (jeśli jest to możliwe). Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy masz na utrzymaniu osobę niepełnosprawną, jak i wtedy gdy sam takową jesteś.

Osoby niepełnosprawne w Polsce

Polskie prawo gwarantuje prawo do pracy i wyboru zawodu dla osób niepełnosprawnych. Najnowsze przepisy wzmocniły ochronę przed dyskryminacją w zatrudnieniu lub w dostępie do szkoleń i doradztwa zawodowego dla osób niepełnosprawnych. Polska w pełni transponowała przepisy unijnej dyrektywy o zatrudnieniu do ustawodawstwa krajowego.

Ustawa o rehabilitacji (Dz.U. z 2021 r. poz. 573) reguluje rehabilitację i zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami. Zawiera definicję niepełnosprawności oraz przepisy dotyczące oceny niepełnosprawności. Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych odpowiada za nadzór nad zadaniami wynikającymi z ustawy.

Oceny niepełnosprawności przeprowadzone przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Komisje ds. oceny niepełnosprawności są zarówno oparte na badaniach lekarskich, jak i przeprowadzane przez zespół specjalistów. Nie ma jasnych zasad przeprowadzania ocen, które często są otwarte na indywidualną interpretację i odpowiadają na konkretne potrzeby osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub fizyczną.