Wyższe opłaty i kary za marnowanie żywności – co oznaczają dla przedsiębiorstw?

2024-10-29

Rząd planuje aż pięciokrotnie zwiększyć opłaty za marnowanie żywności w sklepach, co wynika z nowego projektu ustawy przygotowanego przez Ministerstwo Rolnictwa. Przedsiębiorcy, którzy nie dostosują się do nowych regulacji, będą musieli liczyć się także z wyższymi karami finansowymi. Zmiany te mają na celu walkę z nadmiernym marnowaniem żywności, a ich skutki odczują przede wszystkim sieci handlowe i duże sklepy spożywcze. Kogo dokładnie obejmą nowe przepisy?

Marnowanie żywności to poważny problem globalny, który wpływa na gospodarkę, środowisko oraz zasoby naturalne. W odpowiedzi na ten problem w Polsce w 2024 roku wprowadzone zostaną wyższe opłaty i kary za marnowanie żywności. Projekt nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności został właśnie wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów. Nowe regulacje mają na celu zmniejszenie ilości wyrzucanego jedzenia, promowanie odpowiedzialnej konsumpcji oraz zmniejszenie wpływu na środowisko. W artykule omówimy szczegóły nowych przepisów, ich konsekwencje dla przedsiębiorstw.

Marnowanie żywności – skala problemu

Marnowanie żywności to problem o szerokim zasięgu, który dotyka zarówno gospodarki, jak i środowiska. Zgodnie z danymi FAO (Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa), rocznie marnuje się około 1/3 produkowanej na świecie żywności. W samej Polsce, według badań z 2022 roku, przeciętny obywatel wyrzuca rocznie około 235 kg jedzenia, co stawia nas w czołówce europejskich krajów pod względem marnotrawstwa.

Takie działania mają znaczące konsekwencje: marnotrawienie żywności przyczynia się do nadmiernego zużycia zasobów naturalnych, emisji gazów cieplarnianych oraz generowania dużej ilości odpadów. W odpowiedzi na ten problem, wiele krajów – w tym Polska – wprowadza regulacje mające na celu zmniejszenie skali tego zjawiska.

Projekt ma na celu zmniejszenie skali marnowania żywności oraz zwiększenie liczby przekazywanych produktów spożywczych przez sprzedawców do organizacji pozarządowych zajmujących się dystrybucją żywności dla osób potrzebujących. Realizacja tego celu jest możliwa dzięki doprecyzowaniu definicji i terminów, co usprawni interpretację przepisów ustawy, rozszerzeniu katalogu kar i podwyższeniu ich wysokości oraz ułatwieniu działań kontrolnych, które prowadzą m.in. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska. Wprowadzenie zmian wynika z raportów inspekcji i organizacji pozarządowych, które wskazują na problemy z interpretacją i egzekwowaniem niektórych przepisów obecnie obowiązującej ustawy.

"Po 5 latach obowiązywania ustawy zarówno organizacje pożytku publicznego jak również Główny Inspektor Ochrony Środowiska (GIOŚ) zwracają uwagę konieczność doprecyzowania przepisów w zakresie definicji marnowania żywności i sprzedawcy żywności" - podkreślili twórcy projektu.

Definicja marnowania żywności

Resort Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który przygotował projekt, zamierza m.in. precyzyjniej określić definicję „marnowania żywności”, tak aby uwzględniała zasadę, że dopóki żywność nie staje się odpadem, należy podejmować działania, które mają przeciwdziałać marnowaniu. Marnowaniem będą zatem zarówno działania, które prowadzą do przeterminowania żywności, jak i zaniechania, które temu sprzyjają.

Obecne brzmienie definicji sprzedawcy uniemożliwia przeprowadzenie skutecznych kontroli, gdyż inspekcja może objąć tylko jeden punkt, a w przypadku sieci handlowych może to oznaczać kontrolę tylko jednej placówki na województwo. Doprecyzowana ma zostać także definicja „sprzedawców żywności”, zobowiązanych do zawierania umów o bezpłatne przekazywanie żywności organizacjom pozarządowym. Nowa definicja obejmie pojedyncze sklepy, co pozwoli uniknąć niejasności, czy obowiązek dotyczy całych sieci handlowych. Zaproponowany przepis obejmuje wszystkie placówki sieci postanowieniami umowy dotyczącej nieodpłatnego przekazania żywności, co przyczyni się do większej ilości przekazanej żywności. Zniesiono również wymóg dotyczący 50% przychodów ze sprzedaży.

Nowe przepisy dotyczące opłat i kar za marnowanie żywności

W 2024 roku w Polsce zaczną obowiązywać nowe przepisy nakładające wyższe opłaty i kary za marnowanie żywności. Nowelizacja przewiduje znaczące podwyższenie opłaty za marnowanie żywności, podnosząc ją z dotychczasowych 0,1 zł na 0,5 zł za każdy kilogram. Wyższa opłata ma spowodować zwiększenie zaangażowania sprzedawców żywności do przeciwdziałania marnowaniu żywności oraz zachęcić do przekazywania nieodpłatnie niesprzedanych produktów żywnościowych.

Dodatkowo, wprowadzono maksymalne odliczenie od tej opłaty, obejmujące koszty kampanii edukacyjnych, transportu i dystrybucji żywności do organizacji pozarządowych. Wysokość odliczenia została ograniczona do 20% całej opłaty, co pozwoli sklepom na częściowe rekompensowanie kosztów działań związanych z przekazywaniem żywności, zachęcając jednocześnie do większej aktywności w zakresie pomocy potrzebującym.

W myśl obowiązującej ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności, sprzedawcy mają obowiązek przeprowadzenia przynajmniej jednej kampanii edukacyjnej rocznie dotyczącej racjonalnego gospodarowania żywnością. W projekcie pojawia się także nowa kara finansowa w wysokości 5 000 zł dla placówek, które nie zrealizują obowiązkowych kampanii edukacyjno-informacyjnych na temat ograniczania marnowania żywności. Ma to na celu podkreślenie roli edukacji społecznej i uświadamiania konsumentów w zakresie odpowiedzialnego gospodarowania zasobami.

Zmiany te wynikają z ustawy z 2019 roku, która zobowiązywała duże sklepy (powyżej 250 mkw., uzyskujące co najmniej połowę przychodów ze sprzedaży żywności) do współpracy z organizacjami pozarządowymi, aby przekazywać niesprzedaną żywność oraz realizować stosowne kampanie informacyjne. Pomimo pięciu lat obowiązywania ustawy, ilość żywności przekazywanej do Federacji Polskich Banków Żywności stanowi jedynie 0,38% całkowitej ilości marnowanej żywności.

Projekt zakłada także znaczne zwiększenie kar za niewpłacenie opłaty, uiszczenie jej w niepełnej wysokości lub nie w terminie. Dotychczasowa kara wynosiła od 500 zł do 10 000 zł, natomiast nowelizacja zwiększa ją do przedziału od 5 000 zł do 15 000 zł, co ma wyraźnie zmobilizować placówki handlowe do terminowego i pełnego wywiązywania się z obowiązków.

Ponadto, wprowadzony zostaje ostateczny termin podpisania umowy z organizacją pozarządową, który wyznaczono na dzień 31 grudnia każdego roku, z obowiązkiem realizacji na rok kolejny.

Dlaczego wprowadzane są wyższe opłaty i kary?

Celem nowych przepisów jest nie tylko ograniczenie marnowania żywności, ale również zmniejszenie negatywnego wpływu tego zjawiska na środowisko. Produkcja, transport i utylizacja żywności to procesy, które generują ogromne ilości gazów cieplarnianych, przyczyniając się do zmian klimatycznych. Dodatkowo, marnowanie jedzenia prowadzi do nieefektywnego wykorzystania zasobów takich jak woda, energia oraz grunt.

Wprowadzenie wyższych opłat i kar ma również na celu zmniejszenie obciążenia finansowego wynikającego z konieczności utylizacji odpadów żywnościowych. Gminy i przedsiębiorstwa muszą ponosić wysokie koszty związane z przetwarzaniem odpadów, a te wydatki często przenoszone są na konsumentów w postaci wyższych cen produktów.

Jakie będą konsekwencje dla przedsiębiorstw?

Wprowadzenie wyższych opłat i kar za marnowanie żywności z pewnością wywrze wpływ na sektor spożywczy. Przedsiębiorstwa będą musiały zmienić swoje podejście do zarządzania zapasami, aby uniknąć kar i opłat. W efekcie można spodziewać się większego zaangażowania firm w:

• Zwiększenie przekazywania żywności – wiele firm spożywczych będzie starało się przekazywać niewykorzystane produkty organizacjom charytatywnym lub bankom żywności, zamiast je wyrzucać. Takie działanie nie tylko zmniejszy koszty związane z utylizacją odpadów, ale również poprawi wizerunek firmy.

• Lepsze zarządzanie zapasami – sklepy i restauracje będą zmuszone do bardziej precyzyjnego zarządzania swoimi zapasami, aby unikać nadprodukcji i marnowania jedzenia. Wprowadzenie nowoczesnych systemów monitorowania zapasów oraz lepsza analiza popytu mogą pomóc w minimalizowaniu strat.

• Zmiana w ofertach dla konsumentów – niektóre przedsiębiorstwa mogą wprowadzić zmiany w menu lub ofertach promocyjnych, aby ograniczyć marnowanie żywności. Przykładowo, restauracje mogą zacząć oferować mniejsze porcje lub wprowadzać elastyczne menu dostosowane do aktualnych zapasów.

Jak konsumenci mogą unikać marnowania żywności?

Nowe przepisy i kary mogą również wpłynąć na codzienne nawyki konsumentów. Istnieje wiele sposobów na ograniczenie marnowania jedzenia, które mogą pomóc zarówno w ochronie środowiska, jak i w oszczędnościach finansowych:

1. Planowanie posiłków – regularne planowanie posiłków i robienie zakupów na podstawie listy pozwala na unikanie kupowania nadmiarowych produktów, które mogą się zepsuć.

2. Przechowywanie żywności – właściwe przechowywanie jedzenia, np. zamrażanie nadwyżek lub stosowanie pojemników próżniowych, może znacząco wydłużyć jego trwałość.

3. Kreatywne wykorzystywanie resztek – zamiast wyrzucać jedzenie, które pozostało po posiłku, warto wykorzystać je w innych daniach. Na przykład, warzywa z obiadu można dodać do zupy, a resztki mięsa użyć jako składnik sałatki.

4. Unikanie kupowania w promocjach na zapas – choć promocje „kup więcej, zapłać mniej” mogą wydawać się atrakcyjne, często prowadzą do zakupu większej ilości żywności, niż jesteśmy w stanie spożyć.

Podsumowanie

Wprowadzenie wyższych opłat i kar za marnowanie żywności to krok w stronę bardziej zrównoważonego zarządzania zasobami w Polsce. Nowe przepisy mają na celu zmniejszenie ilości wyrzucanego jedzenia oraz ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko. Zmiany te wpłyną zarówno na przedsiębiorstwa, jak i konsumentów, którzy będą musieli zmienić swoje podejście do planowania zakupów i zarządzania zapasami. Ostatecznie, odpowiedzialne podejście do żywności może przynieść korzyści nie tylko dla środowiska, ale również dla naszego portfela.