Zmiany w stażu pracy - od kiedy?

2024-08-21

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowuje kolejną nowelizację kodeksu pracy, która tym razem obejmie zmiany dotyczące stażu pracy. Początkowo planowane na 2025 rok zmiany zostały przesunięte na 2026 rok. Główna modyfikacja dotyczy nowego sposobu obliczania stażu pracy.

Zgodnie z nowym projektem, do stażu pracy będą zaliczane nie tylko okresy zatrudnienia na umowie o pracę, ale także czas prowadzenia działalności gospodarczej oraz realizacji umów cywilnoprawnych.

Czym jest staż pracy?

Staż pracy obejmuje czas, w którym pracownik wykonuje pracę na podstawie stosunku pracy, czyli w ramach umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę, niezależnie od sposobu rozwiązania tego stosunku czy wymiaru etatu. Staż pracy to suma okresów zatrudnienia, które są kluczowe przy określaniu praw pracowniczych, takich jak prawo do urlopu wypoczynkowego. Do stażu pracy wlicza się wszystkie wcześniejsze okresy zatrudnienia, bez względu na przerwy w pracy oraz sposób zakończenia stosunku pracy.

Posiadanie określonego stażu pracy dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, zgodnie z zreformowanymi zasadami emerytalnymi, nie wpływa na prawo do świadczenia emerytalnego. Odgrywa jednak kluczową rolę w określeniu wysokości emerytury oraz w ustaleniu, czy przysługuje dopłata do minimalnej gwarantowanej emerytury.

Staż pracy ma wpływ na szereg uprawnień takich jak: prawo do urlopu, prawo do dłuższego okresu wypowiedzenia, prawo do emerytury, prawo do nagrody jubileuszowej, prawo do odprawy.

Przypominamy, że prawo do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.  zależy wyłącznie od ukończenia powszechnego wieku emerytalnego – 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz udowodnienia jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia. 

Planowane zmiany w kodeksie pracy

Zgodnie z proponowanymi przepisami do okresu zatrudnienia będą wliczane nie tylko tradycyjne formy zatrudnienia na podstawie stosunku pracy, ale również:

• okresy prowadzenia działalności pozarolniczej oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z osobą prowadzącą taką działalność, pod warunkiem, że opłacone zostały składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe;

• okresy wykonywania umowy zlecenia, świadczenia usług, umowy agencyjnej, współpracy z osobami wykonującymi takie umowy, a także członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, jeśli dana osoba była objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym;

• okresy działalności zawodowej stanowiącej podstawę do ubezpieczeń społecznych, nawet jeśli dana osoba nie podlegała wtedy ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym; przykładem mogą być zwolnienia z obowiązku opłacania składek w ramach wsparcia dla osób poszkodowanych przez pandemię COVID-19, ulgi na start, zwolnienia po przekroczeniu rocznej podstawy wymiaru składek, a także praca na umowę o świadczenie usług przez uczniów szkół ponadpodstawowych lub studentów do 26. roku życia;

• udokumentowane okresy wykonywania innej niż zatrudnienie działalności zarobkowej za granicą.

Do stażu pracy będą wliczane także niektóre okresy, podczas których osoba nie podlegała ubezpieczeniom społecznym, ale które są określone w przepisach szczególnych i związane z wykonywaniem pracy lub działalności, które zazwyczaj stanowią podstawę do objęcia ubezpieczeniami społecznymi. Będą to:

• okresy pobierania uposażenia w czasie sprawowania mandatu posła, senatora lub posła do Parlamentu Europejskiego,

• odbywania czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego oraz służby zastępczej,

• kształcenia się w szkole doktorskiej,

• pobierania stypendium sportowego przez stypendystę sportowego,

• kształcenia się w Krajowej Szkole Administracji Publicznej,

• wykonywania przez skazanego odpłatnego zatrudnienia,

• pobierania przez bezrobotnego zasiłku i stypendium,

• udokumentowane okresy zatrudnienia za granicą u pracodawcy zagranicznego

• okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie.

Potwierdzone okresy zatrudnienia

W ramach planowanej nowelizacji, nowe okresy zaliczane do stażu pracy będą musiały być potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który będzie weryfikował podleganie lub niepodleganie ubezpieczeniom społecznym na podstawie przepisów szczególnych. W przypadku braku ubezpieczenia, ZUS będzie zobowiązany do przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, przy czym to na zainteresowanym spocznie obowiązek dostarczenia odpowiednich dowodów.

W przypadku okresów, w których osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom, ale prowadziła działalność gospodarczą, potwierdzeniem będzie zaświadczenie ZUS o podleganiu ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Co istotne, czas wykonywania pracy na podstawie umów zlecenia lub świadczenia usług zawartych z obecnym pracodawcą będzie uwzględniany zarówno w ogólnym stażu pracy, jak i do zakładowego stażu pracy.

W sytuacji, gdy nakładają się na siebie okresy prowadzenia pozarolniczej działalności, współpracy z osobą prowadzącą taką działalność, wykonywania zlecenia, świadczenia usług, pracy na podstawie umowy agencyjnej, członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, lub gdy te okresy pokrywają się z czasem zatrudnienia na umowę o pracę, do okresu zatrudnienia wlicza się tylko jeden z tych okresów.

Warto wiedzieć, że zakładowy staż pracy obejmuje czas zatrudnienia u konkretnego pracodawcy. Wpływa na ustalenie długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę, niezależnie od tego, czy jest ona na czas określony, czy nieokreślony, a także na wysokość odprawy z tytułu rozwiązania umowy oraz odprawy pośmiertnej. Z kolei ogólny staż pracy uwzględnia okresy zatrudnienia u wszystkich dotychczasowych pracodawców. Jest kluczowy przy określaniu wymiaru urlopu wypoczynkowego oraz przy nabywaniu prawa do urlopu wychowawczego.

Wpływ na prawa pracownicze

Planowane zmiany będą miały istotny wpływ na prawa pracowników. Osoby zatrudnione na umowę o pracę, które wcześniej pracowały dla tego samego pracodawcy na podstawie umowy zlecenia lub prowadziły działalność gospodarczą, mogą odnieść wiele korzyści:

- dłuższy urlop wypoczynkowy – pracownicy mogą szybciej uzyskać prawo do 26 dni urlopu,

- wydłużony okres wypowiedzenia,

- wyższa odprawa,

- dodatkowe świadczenia – jeśli regulacje zakładowe przewidują dodatki stażowe lub inne świadczenia uzależnione od stażu pracy, pracownicy mogą otrzymać wyższe kwoty.

Aby zamiast 20 dni przysługiwało nam 26 dni urlopu, musimy obecnie mieć 10 lat stażu pracy na umowie o pracę lub w służbach mundurowych. Po wejściu w życie planowanych zmian, ten wymóg ulegnie zmianie – do stażu pracy będą wliczane również okresy pracy na umowie zlecenia lub prowadzenia działalności gospodarczej.

Długość okresu wypowiedzenia również zależy od stażu pracy. Jeśli przepracujemy mniej niż sześć miesięcy, wynosi on dwa tygodnie; przy stażu od sześciu miesięcy do trzech lat – miesiąc, a po trzech latach – trzy miesiące.

Warto jednak zauważyć, że zgodnie z proponowanymi przepisami liczyć się będzie tylko czas spędzony w danej firmie.

Kiedy nowe przepisy dotyczące stażu pracy wejdą w życie?

Projekt nowelizacji kodeksu pracy dotyczący stażu pracy został skierowany do konsultacji społecznych 9 lipca br. Za przygotowanie tej nowelizacji odpowiada Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Agnieszka Dziemianowicz-Bąk.

Projekt zakłada, że nowe przepisy ustawy będą obowiązywały od dnia 1 stycznia 2026 r. Uprawnienia pracownicze wynikające z uwzględnienia wspomnianych okresów będą obowiązywać od daty wejścia w życie nowych przepisów. W przypadku rekrutacji na wolne stanowiska rozpoczętych i niezakończonych przed wejściem w życie nowelizacji, okresy pracy kandydatów sprzed 1 stycznia 2026 r. będą oceniane zgodnie z dotychczasowymi zasadami.

Równanie szans

Obecnie Ministerstwo zauważa, że brak jednolitych zasad ustalania stażu pracy powoduje liczne wątpliwości i prowadzi do sytuacji, gdzie pracodawcy opierają się głównie na okresach zatrudnienia wynikających ze stosunku pracy lub służby, pomijając inne formy zatrudnienia. W aktualnym stanie prawnym Kodeks pracy reguluje kwestię stażu pracy jedynie fragmentarycznie, obejmując m.in. okresy służby w niektórych formacjach mundurowych (art. 302 Kodeksu pracy).

Brak spójnych regulacji jest szczególnie problematyczny, ponieważ w Polsce prace tego samego rodzaju często wykonywane są na podstawie różnych form prawnych, co prowadzi do nierówności w dostępie do uprawnień pracowniczych, takich jak nagrody jubileuszowe czy dodatki stażowe. Ministerstwo podkreśla, że obecny stan rzeczy jest niekorzystny dla pracowników, którzy przed nawiązaniem stosunku pracy pracowali na innych zasadach prawnych, co budzi wątpliwości w kontekście zasady równości, wyrażonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Celem proponowanych zmian jest wyrównanie szans w dostępie do niektórych uprawnień pracowniczych oraz stanowisk wymagających potwierdzonego doświadczenia zawodowego dla osób, które prowadzą działalność zarobkową na innej podstawie niż umowa o pracę lub stosunek służbowy. Zmiany te mogą mieć znaczenie dla milionów pracowników i przedsiębiorców.