Powiernictwo – kierowanie biznesem z tylnego siedzenia
Chęć ochrony majątku to naturalna konsekwencja stanu posiadania. Im więcej chcemy chronić, tym lepszych szukamy zabezpieczeń. Prowadząc biznes, chętniej korzystamy z wyrafinowanych pomysłów i stosujemy zaawansowane konstrukcje prawnofinansowe.
W przypadku przedsiębiorcy, który chce ochronić majątek, stanowiący jego dorobek życia, nie wystarcza już bowiem przysłowiowe zakopane w ziemi złoto. Coraz częściej tacy przedsiębiorcy stają się więc niewidzialni. Kierują swoimi firmami anonimowo, minimalizując w ten sposób ryzyko prowadzenia działalności.
W warunkach polskich przedsiębiorcy często do anonimizacji biznesu wykorzystują członków rodziny. Sprawują wówczas kontrolę nad biznesem polegając na lojalności wynikającej z więzów krwi. Niestety, z rodziną nierzadko nawet na zdjęciu nie wychodzi się dobrze, a lojalność niekiedy ma swoje granice. Co więcej, nieświadomy członek rodziny prowadzący działalność krewnego ponosi wszelkie negatywne skutki podjętych decyzji.
Świadomy przedsiębiorca skorzysta więc z zawansowanej formy anonimizacji biznesu i ochrony majątku wynikającej z instytucji powiernictwa. Instytucji, która rozwinęła się najpełniej w anglosaskim systemie common law w formie trustu.
Fiducja (od łac. fides – zaufanie) czyli kontrakt powiernictwa znana jest już od czasów starożytnego Rzymu. Polega na przeniesieniu własności określonej rzeczy na powiernika (fiducjariusza), zaś powiernik zobowiązuje się zarządzać rzeczą oraz przenieść ją z powrotem na rzecz pierwotnego właściciela – beneficjenta.
Umowa powiernictwa – co powierzać?
Stosunek powiernictwa najczęściej spotykany jest w relacjach kapitałowych w spółkach. Za jego pośrednictwem można powierzyć udziały bądź akcje powiernikowi, by ten za beneficjenta widniał w rejestrze handlowym. Co więcej, dla większego bezpieczeństwa, nie wykluczona jest także możliwość pełnienia funkcji wspólnika w spółkach osobowych. W takiej sytuacji beneficjent uzyskuje pełną anonimowość udziału w danym przedsięwzięciu, osiągając biznesową niewidzialność. Jednak w najpełniejszej formie, można umówić się na prowadzenie powierniczo całego przedsiębiorstwa. Wtedy umowa powiernicza obejmuje także pełnienie funkcji w organach zarządczych spółek kapitałowych lub pełnienie funkcji w organach nadzorczych w przypadku powierniczego nadzoru.
Można też powierniczo nabyć nieruchomość, rzecz lub prawo. W ramach umowy beneficjent powierza powiernikowi środki na nabycie określonych aktywów oraz zobowiązuje powiernika do zarządzania tymi środkami do czasu przekazania ich beneficjentowi. Stan posiadania beneficjenta pozostaje nieujawniony, a nabyty majątek wciąż podlega jego pełnej kontroli dzięki regulacjom zawartym w umowie powierniczej.
Istnieje również możliwość zawarcia umowy o zarząd powierniczy nad majątkiem w celach podziału rzeczy spadkowych. Wtedy przyszyły spadkodawca może wyposażyć powiernika w instrukcje dotyczące zagospodarowania majątku w przypadku jego śmierci. W Polsce umowy takie nie są spotykane z uwagi na obawy o art. 1057 kodeksu cywilnego, przewidującego zakaz umów o spadek. Jednak wnikliwa analiza orzecznictwa – zwłaszcza uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2013 roku, sygnatura akt III CZP 79/13, pozwala doświadczonemu prawnikowi skonstruować umowę powiernictwa w taki sposób, aby ustrzec się przed zarzutem nieważności.
Należy przy tym pamiętać, że wszechstronność zastosowań powiernictwa oraz liberalizm postanowień umowy takiego kontraktu są prawdziwym wyzwaniem dla prawnika. Powinien on zabezpieczyć wszystkie strony transakcji oraz uniemożliwić możliwości nierzetelnego działania. Jest to o tyle istotne, że powiernik de facto staje się właścicielem danego aktywa, wiec umowa powinna składać się nie tylko z zapisów tworzących roszczenia na przyszłość takich jak kary umowne i weksle, ale także instytucji zabezpieczających, uniemożliwiających powiernikowi działania takie jak złote akcje i udziały, czy ograniczenie możliwości zbywania aktywów. Warto zadbać także o zapisy gwarantujące prawo do informacji czy postanowienia na wypadek śmierci beneficjenta lub powiernika.
Umowa powiernicza może być wykorzystana także w celach windykacyjnych. Ważna jest tu anonimizacja biznesu. Załóżmy, że przedsiębiorca posiada realne roszczenia względem drugiego podmiotu. Ma jednak z nim takie relacje, które czynią dochodzenie roszczenia nieopłacalnym np. z uwagi na możliwość stałego zerwania współpracy lub niekorzystnej zmiany warunków handlowych. Wówczas wierzytelność taką można zbyć na powiernika, który już nie jest uwikłany w układ handlowy paraliżujący działanie w dochodzeniu roszczeń.
Kain zabił Abla – powiernik tak, ale nie krewny
Jak już wspomniano, w kwestii powierzania majątku, biznesu czy praw, układy rodzinne mają sens wówczas, kiedy powierza się stosunkowo niewiele. Głównie dlatego, że ryzyko jest relatywnie małe, a ewentualne straty mniej bolesne. Mówiąc o dużych pieniądzach i rozwiniętym biznesie, sprawowanie funkcji powiernika powinno być scedowane na prawnika. Takie powiernictwo wymaga bowiem wyższego stopnia wtajemniczenia, zaawansowanych rozwiązań prawnych, a przede wszystkim doświadczenia. Co równie ważne, z istoty zawodu radcy prawnego, określonej przez art. 6 ustawy o radcach prawnych wynika, że usługi powiernicze wchodzą w zakres pojęcia świadczonej „pomocy prawnej”, a zawód ten jest wprost powołany do pełnienia tej funkcji. Beneficjenta w takiej sytuacji chroni nie tylko umowa, która zawsze może zostać podważona, lecz także rygorystyczne przepisy dotyczące sposobu wykonywania zawodu, tajemnica zawodowa oraz ubezpieczenie zawodowe na wypadek spowodowania szkody.
Mec. Błażej Połcik, Mec. Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu i w kontrolach podatkowych
