Rozliczenie ulgi dla samotnie wychowujących dzieci

2023-01-30

Praca, prowadzenia gospodarstwa i wychowanie dziecka to nie lada wyzwania. Jeszcze większe, jeśli rodzic robi to wszystko w pojedynkę. To mniej czasu i jeszcze mniej źródeł dochodu. Na szczęście dla samotnych rodziców istnieje możliwość preferencyjnego rozliczenia się z fiskusem wspólnie z własnym dzieckiem. 

Ulga dla samotnych rodziców 1500 zł – czy nadal funkcjonuje? Wyjaśniamy

Nowy Ład, duża reforma systemu podatkowego, który wszedł w życie 1 stycznia 2022 r. przyniósł wiele zmian. Jedna z nich bardzo konkretnie dotyczyła właśnie samotnych rodziców chcących wspólnie rozliczyć się z dzieckiem. W jego pierwotnej wersji taka możliwość zniknęła, a w jej miejsce ustawodawca zaproponował ulgę dla samotnych rodziców – 1500 zł. Nie spotkało się to z entuzjazmem samotnych rodziców, podobnie jak cała reforma, która wzbudzała sporo kontrowersji. Od 1 lipca 2022 r. w życie weszła nowelizacja Nowego Ładu, która wspomnianą ulgę zniosła, zaś przywróciła dotychczasowe rozliczanie się wspólne z dzieckiem dla samotnych rodziców. Tym samym wstecznie można w 2023 r. rozliczyć cały rok podatkowy 2022 na dotychczasowych zasadach. Innymi słowy, zostało po staremu, ale jednak nie do końca.

Co Nowy Ład wniósł dla samotnych rodziców rozliczających się z dzieckiem?

Rozliczanie się wspólne z dzieckiem dla samotnych rodziców w wyniku nowelizacji Nowego Ładu jest korzystniejsze niż było to jeszcze w 2021 r. Najważniejsze zmiany to:

• utrzymanie dotychczasowej możliwości rozliczania się z dzieckiem dla samotnych rodziców zamiast mniej korzystnej ulgi 1500 zł,
• podwyższenie kwoty wolnej od podatku do 30 000 zł rocznie, co w przypadku rozliczania się z dzieckiem wynosi 60 000 zł – można z niej korzystać już przy naliczaniu zaliczek na podatek dochodowy, pod warunkiem złożenia płatnikowi oświadczenia o chęci korzystania z preferencyjnego opodatkowania,
• obniżka podatku PIT z 17% do 12% w I progu podatkowym – jeśli podatnik rozlicza się z dzieckiem, istnieje spora szansa, że uniknie II progu podatkowego pomimo dużego dochodu,
• podwyższony limit rocznych zarobków dziecka – obecnie to dwunastokrotność renty socjalnej. W 2022 r. to 16 061,28 zł zamiast stałej kwoty 3089 zł rocznie.

Choć Nowy Ład nadal wzbudza kontrowersje, powyższe rozwiązania należą do tych najlepiej ocenianych z całej reformy.

Kto skorzysta na rozliczaniu się z dzieckiem w 2022/2023?

Z racji tego, że samotne wychowywanie dzieci jest specyficzną sytuacją życiową i nierzadko wiążą się z nią pewne niedogodności natury materialnej, prawo podatkowe pozwala na ulżenie takim rodzicom poprzez obniżenie swojego zobowiązania podatkowego z racji wspólnego rozliczania się z dziećmi. Innymi słowy, podatnik rozliczający się z dzieckiem robi to na preferencyjnych zasadach.

Skorzystać z tej preferencji może jeden samotny rodzic lub opiekun prawny dziecka. Preferencja dotyczy zatem:

• panien i kawalerów,
• wdowców,
• rozwodników,
• osób, wobec której sąd orzekł separację,
• osób, których małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności w więzieniu.

Na czym polega samotne wychowywanie dziecka wedle prawa?

Rozliczanie się z dzieckiem jest dostępne dla samotnych rodziców. Jak to rozumieć? Czy wlicza się w to konkubinat i czy trzeba być singlem przez cały rok podatkowy?

Za osobę, która samodzielnie wychowuje dziecko uznaje się taką, która robi to bez pomocy innych osób, np. małżonka czy konkubenta, nawet jeśli nie są oni rodzicami dziecka czy jego opiekunami prawnymi. Do oceny, czy istnieje prawo do preferencji, brany jest pod uwagę stan faktyczny. Co ważne – nie ma konieczności bycia singlem przez cały rok podatkowy.

Śmierć jednego z małżonków

Jeśli w ciągu roku podatkowego, jeden z małżonków wspólnie wychowujących dziecko umrze, pozostały przy życiu małżonek ma prawo wybrać:

• rozliczenie wspólne małżonków,
• rozliczenie wspólne z dzieckiem.

Nie ma możliwość wyboru obu form rozliczania się z fiskusem. W kolejnym roku podatkowym taka możliwość znika. Rodzic może, o ile wciąż spełniane są warunki, rozliczyć się z własnym dzieckiem.

Jeśli rodzic zdecyduje się na formę wspólnego rozliczenia się ze zmarłym małżonkiem, musi przedstawić oświadczenie o takim rozliczeniu. Jest to jednak możliwe w 2 przypadkach:

• związek małżeński został zawarty przed rozpoczęciem roku podatkowego, za którego jest rozliczenie i małżonek zmarł w trakcie jego trwania,
• małżeństwo trwało przez cały rok podatkowy, a małżonek zmarł w roku następnym, ale przed upływem terminu na złożenie zeznania podatkowego.

Rozwód rodziców

Jeśli w ciągu roku podatkowego doszło do rozwodu między małżonkami wspólnie wychowującymi dziecko, prawo do preferencji przysługuje wyłącznie jednemu z małżonków; temu, który sprawuje faktyczną i samodzielną opiekę nad dzieckiem. Jest tak także w sytuacji, gdy sąd nie odebrał drugiemu małżonkowi praw rodzicielskich. 

Nieco inaczej sprawa się ma, jeśli małżonkowie wychowywali przed rozwodem więcej niż jedno dziecko i przyznał opiekę np. nad jednym dzieckiem żonie, a nad drugim mężowi. W tej sytuacji rodzic może rozliczyć się z dzieckiem, nad którym opieka została mu przyznana przez sąd. Wtedy niedawni małżonkowie mogą rozliczyć się z dzieckiem jako samotni rodzice, o ile spełniają pozostałe wymogi. 

Rodzic nie musi przedkładać orzeczenia o przyznaniu prawa do wychowywania dziecka. Ma jednak do wykazania, że rzeczywiście sprawuje samodzielną i stałą opiekę – zamieszkanie w jednym gospodarstwie domowym czy udowodnienie, że dziecko jest przez niego utrzymywane.

Konkubinat a wspólne rozliczanie się z dzieckiem

A co, jeśli rodzice dziecka pozostają w nieformalnym związku lub samotny rodzic ma konkubenta? Jeśli obie osoby razem zamieszkują i sprawują stałą i wspólną opiekę nad dzieckiem, możliwość do skorzystania z preferencji znika. Chyba że podatnik jest w stanie wykazać, że samodzielnie opiekuje się dzieckiem, bez pomocy konkubenta, nawet przy zamieszkiwaniu w tym samym gospodarstwie domowym. Praktyka pokazuje, że jest to trudne do udowodnienia, a organy podatkowe skłonne są do kwestionowania prawa do rozliczania się z dzieckiem w takiej sytuacji.

Wspólne rozliczanie się z dzieckiem a rezydencja podatkowa

Oprócz tego, taki podatnik w roku podatkowym musiał:

• być polskim rezydentem podatkowym – podlegać nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu (to znaczy, że cały jego dochód osiągnięty w danym roku podatkowym podlega opodatkowaniu w Polsce),
• mieszkać dla celów podatkowych w innym państwie Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Konfederacji Szwajcarskiej, a jednocześnie minimum 75% jego przychodów w danym roku podatkowym podlega opodatkowaniu w Polsce i zdołał udokumentować swoje miejsce zamieszkania do celów podatkowych certyfikatem rezydencji.

Fiskus ma prawo zażądać dokumentu wydanego przez państwo Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Konfederacji Szwajcarskiej i wysokości całkowitych przychodów osiągniętych w danym roku podatkowym.

Z jakimi dziećmi możliwe jest wspólne rozliczanie się samotnych rodziców?

Kolejne kryterium warunkujące skorzystanie z preferencji dotyczy dzieci. Podatnik musi być w danym roku podatkowym samotnym rodzicem lub opiekunem prawnym:

• osoby nieletniej,
• osoby nieletniej lub pełnoletniej, która otrzymywała zasiłek pielęgnacyjny lub rentę socjalną, bez względu na wiek,
• osoby pełnoletniej do 25. roku życia, która nadal się uczy. Chodzi o szkoły i uczelnie wyższe wymienione w przepisach regulujących szkolnictwo wyższe i system oświatowy, zarówno na terenie Polski, jak i innego kraju. 

Co ciekawe, rozliczyć można się także z takim dzieckiem, które ma już swoje dziecko.

Rozliczanie się z niepełnoletnim dzieckiem

Dzieci nieletnie są rozumiane jako osoby, które nie ukończyły 18 roku życia. Rodzic może rozliczyć się z takim dzieckiem niezależnie od wysokości uzyskiwanego przez nich dochodu. Rodzic może to zrobić także wtedy, gdy tylko dziecko uzyskuje dochód. Wyjątek stanowi sytuacja, w której niepełnoletnie dziecko zawiera związek małżeński (chodzi o kobiety, które ukończyły 16 lat i otrzymały na ślub zgodę sądu rodzinnego). Zawarcie małżeństwa takiego dziecka zamyka możliwość rozliczenia się z rodzicem. Prawo do preferencji już nie wraca, nawet wtedy, gdy dziecko rozwiedzie się z małżonkiem przed ukończeniem 18 roku życia. 

Kto nie może skorzystać z preferencji? Ulga dla samotnych rodziców

Niestety, nie każdy podatnik, który spełnia powyższe kryteria może wspólnie rozliczyć się z dzieckiem. Z tej preferencji wyłączeni są podatnicy, których dziecko w roku podatkowym:

• uzyskiwało przychody opodatkowane na skali podatkowej,
• uzyskiwało przychody zwolnione z podatku z racji stosunku pracy, praktyki absolwenckiej czy stażu uczniowskiego,
• uzyskiwało przychody zwolnione z podatku w ramach ulgi dla młodych i ulgi na powrót, o ile ten przekracza dwunastokrotność wysokość renty socjalnej – 16 061,28 zł.

Oprócz tego samotny rodzic nie może być opodatkowany:

• podatkiem liniowym 19% rozliczanym za pomocą PIT-36L,
• ryczałtem od dochodów ewidencjonowanych, z wyjątkiem prywatnego najmu (PIT-28),
• ryczałtem od przychodów osób duchownych (PIT-19A),
• ryczałtem od wartości sprzedanej produkcji, wedle przepisów ustawy o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych,
• podatkiem tonażowym.

Podwójna kwota wolna od podatku dla samotnych rodziców rozliczających się z dzieckiem

Jeśli podatnik rozlicza się wspólnie z dzieckiem, połowa jego dochodu jest opodatkowana podwójnie. Podstawą opodatkowania zaś jest dochód netto, po odliczeniu rozmaitych ulg – np. rehabilitacyjnej, na termomodernizację czy na darowizny. W praktyce sprawia to, że podatnik korzysta z powiększonej razy dwa kwoty wolnej od podatku. Od 2022 r. wynosi ona 30 000 zł, czyli przy rozliczaniu z dzieckiem – nawet 60 000 zł rocznie. To pozostawia znacznie więcej pieniędzy w kieszeni podatnika.

Jak rozliczyć się z dzieckiem w 2022/2023?

Preferencja polega na obliczaniu wysokości podatku dochodowego od połowy podstawy opodatkowania, czyli od połowy swoich dochodów netto, czyli po odjęciu wszystkich ulg. Bierzemy pod uwagę stawki skali podatkowej – odpowiednio 12% i 32%. Potem należy odjąć od obliczonej kwoty podwojoną kwotę zmniejszająca podatek. Uzyskaną kwotę następnie mnoży się razy 2 i uzyskuje kwotę podatku do zapłacenia.

Rozliczenie się samotnego rodzica z dzieckiem 2022/2023 – instrukcja w krokach

Obliczenie kwoty preferencyjnego podatku można wykonać za pomocą prostego wzoru:

1. Wykazane przez nas dochody dzielimy na pół.
2. Od otrzymanej kwoty obliczamy podatek wedle skali podatkowej, z uwzględnieniem kwoty zmniejszającej podatek.
3. Uzyskaną kwotę mnożymy razy 2.

Przykład

Podatnik będący samotnym rodzicem uzyskał w ciągu roku podatkowego dochód 150 000 zł. Jaki zapłaci podatek?

1. 150 000 zł / 2 = 75 000 zł.
2. 75 000 zł x 12% - 3600 = 5400 zł.
3. 5400 zł x 2 = 10 800 zł.

Podatnik zapłaci podatek w wysokości 10 800 zł.

Deklaracja PIT-36/PIT-37 oraz oświadczenie rodzica dla pracodawcy

Preferencja, o której mówimy jest możliwa przy uzyskiwaniu dochodów opodatkowanych wedle skali podatkowej. Oznacza to, że do rozliczenia się z dzieckiem potrzebujemy formularzy deklaracji PIT-37 lub PIT-36. Oprócz tego samotny rodzic, który jest zainteresowany skorzystaniem z preferencji, powinien  złożyć swojemu pracodawcy oświadczenie o takim zamiarze. Dzięki temu płatnik będzie miał podstawę, aby uwzględniać podwójną kwotę wolną od podatku już na etapie wyliczania zaliczek na podatek dochodowy. W wielu przypadkach oznaczać to będzie wyższą wypłatę netto.

Podobnie – podatnik musi poinformować płatnika, jeśli z jakiegoś powodu prawo do skorzystania z preferencji zniknęło. Wtedy, począwszy od miesiąca, który następuje po miesiącu, w którym podatnik przestał spełniać wymogi preferencji, zaliczki na podatek będą pobierane według zasad ogólnych.

Dochody dziecka w deklaracji PIT

Jeśli dziecko samotnego rodzica uzyskuje zarobek, należy doliczyć go do własnej podstawy opodatkowania. Muszą to zresztą zrobić także rodzice, którzy wspólnie wychowują dziecko, nawet nie będąc małżeństwem, dodając do swojego dochodu dochody dziecka po połowie. W takiej sytuacji musimy jednak posłużyć się deklaracją PIT-36, gdzie w części D.3 wykazujemy wysokość dochodów dziecka, a w załączniku PIT/M wykazujemy ich źródło i rodzaj.

Dochody dziecka a prawo do wspólnego rozliczania się samotnego rodzica

Wspólne rozliczanie się z dzieckiem na zasadach opisanych powyżej jest możliwe tak długo (poza spełnieniem wszystkich innych wymogów), jak w roku podatkowym, za który jest rozliczenie, dziecko nie uzyskało przychodu w wysokości przekraczającej dwunastokrotność kwoty renty socjalnej. W 2022 r. limit ten wynosi 16 061,28 zł. Jest tak za sprawą nowelizacji Nowego Ładu, która podwyższyła tą kwotę ze sztywnego pułapu 3089 zł. Wobec dochodów dziecka stosuje się wymóg nie tylko kwotowy, ale także dotyczący ich źródeł. Pozbawienie prawa do preferencji powodują dochody dziecka z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, która jest opodatkowana:

• podatkiem liniowym,
• podatkiem tonażowym,
• ryczałtem,
• kartą podatkową (za rok 2022 – w rozliczeniu za rok 2023 ta forma opodatkowania znika całkowicie).

Jeśli dziecko uzyskuje dochody z powyższych źródeł, rodzic traci prawo do preferencji, nawet jeśli dochody te nie przekraczają 16 061,28 zł. Co więcej – pozbawiają one rodzica dodatkowo prawa do skorzystania z ulgi prorodzinnej, niezależnie od wysokości uzyskiwanego przez dziecko dochodu. Dziecko może jednak otrzymywać dochody:

• zwolnione z opodatkowania – np. odszkodowanie lub stypendium,
• ze sprzedaży nieruchomości,
• niektóre opodatkowane ryczałtem – np. odsetki bankowe.

Co daje wspólne rozliczanie się z dzieckiem? Co można zyskać?

Główną korzyścią jest podwojona kwota od podatku. To sprawia, że znacząco spada wysokość podatku dochodowego, który musiałby zapłacić rodzic lub dziecko, jeśli uzyskuje przychody. Różnica między 30 000 zł a 60 000 zł dla wielu tego typu rodzin jest gigantyczna i bardzo odczuwalna. 

Kolejną korzyścią jest zmniejszenie podstawy opodatkowania. W przypadku rodziców, którzy uzyskują dochody roczne na tyle wysokie, by wpaść w II próg podatkowy, często to sprawia, że podstawa opodatkowania rodzica spada na tyle, by mógł zapłacić podatek w ramach I progu podatkowego. Różnica między 32% a 12% PIT także jest spora. 

Innymi słowy – w wielu przypadkach nie tylko spada wysokość podatku, ale i dwukrotnie rośnie kwota, do której w ogóle nie jest on przez samotnego rodzica płacony.

Wspólne rozliczanie się z dzieckiem a ulga prorodzinna

Jeśli podatnik rozlicza się z dzieckiem, poza wspomnianym wyżej wyjątkiem, nie traci prawa do skorzystania z ulgi prorodzinnej w PIT. Warunkiem jest spełnienie wymogów dotyczących obu preferencji naraz. W przypadku rozliczania się z dzieckiem chodzi także o sytuację, w której podczas trwania roku podatkowego podatnik został wdowcem lub rozwiódł się. Łączne dochody małżonków nie mogą przekraczać 112 000 zł.

Renta rodzinna a wspólne rozliczenie się z dzieckiem

Jeśli podatnik, który chce rozliczyć się z dzieckiem, otrzymuje rentę rodzinną (np. z powodu śmierci własnego rodzica lub małżonka), powinien rozliczyć ją w deklaracji podatkowej. W tym przypadku płatnikiem jest ZUS, który przesyła podatnikowi druk PIT-40A do końca lutego. Na jego podstawie należy uwzględnić rentę rodzinną we własnej deklaracji. Jeśli renta rodzinna to jedyne źródło dochodu, zarówno rodzica, jak i dziecka, wtedy nie ma potrzeby rozliczania PIT. PIT-40A jest przesyłany do urzędu skarbowego i jako taki stanowi zeznanie podatkowe.

Świadczenia rodzinne, a wspólne rozliczenie się z dzieckiem

Podatnik nie musi wpisywać w deklaracji podatkowej kwot, które są zwolnione z opodatkowania. Do takowych należą rozmaite świadczenia socjalne i rodzinne, w tym:

• zasiłki rodzinne i dodatki do zasiłku rodzinnego (np. z tytułu urodzenia dziecka, kształcenia, podjęcia nauki w szkole, korzystania z urlopu wychowawczego czy też samotnego wychowywania dziecka),
• zapomogi z budżetu gminy,
• świadczenia socjalne, pokroju 500+,
• świadczenia opiekuńcze, np. zasiłek pielęgnacyjny,
• zasiłki z tytułu urodzenia dziecka wypłacane przez związki zawodowe,
• świadczenia i dodatki z tytułu niemożności egzekucji alimentów.

Wedle obecnie obowiązujących przepisów w powyższy sposób można rozliczyć się z dzieckiem za rok podatkowy 2022.